H ολοένα και πιο έντονη προσμονή (εδώ και πολλούς μήνες), η άφιξη στο Τσιαμπίνο ξημερώματα, οι ανέμελες βόλτες ‘για ζέσταμα’ στα ανοικτά μουσεία της αιώνιας πόλης όπου ανάμεσα στη λαοθάλασσα των τουριστών ξεχώριζαν με ευκολία εκατοντάδες Μπρουσο t-shirt σε διάφορες εκδόσεις & παραλλαγές, τα εξουθενωτικά roll calls για τους μυημένους & ταγμένους, οι αναρίθμητες ουρές ‘της χαράς’ από νωρίς για την είσοδο στο Τσίρκο Μάσσιμο την επομένη, η απέραντη λατρεία των fans, οι τρελαμένοι Ελληνες που είχαν φτάσει κατά κύματα είτε οργανωμένα είτε μεμονωμένα και τέλος ως αποκορύφωμα όλων: η 4ωρη θεία κοινωνία που αποτέλεσε μια πρωτόλεια μορφή μύησης στις βασικές αξίες της μοναδικής θρησκείας όπου ο φανατισμός είναι όχι μόνο απολύτως αποδεκτός, αλλά και επιβεβλημένος. Στη θρησκεία του ροκ εν ρόλ από τον μοναδικό(;) εναπομείναν αρχιερέα του είδους (στο Bercy στο Παρίσι πριν 3 μέρες πάντρεψε άλλο ένα ζευγάρι επί σκηνής εις το όνομα του ρον εν ρόλ βεβαίως, πως αλλιώς), τον Bruce Springsteen που στα 67 του παρακαλώ, και δίχως να έχει να αποδείξει πλέον τίποτα και σε κανέναν, εξακολουθεί να περιοδεύει παίζοντας 4ωρα εξουθενωτικά live, γδέρνοντας το λαρύγγι του και δοκιμάζοντας τα όριά του (και μαζί τα δικά μας...). Όπως ακριβώς έκανε και στη Ρώμη το βράδυ της 16ης Ιουλίου…
Μπαίνοντας αμέσως μετά τους ταγμένους - φανατικούς Μπρουσαίους στο Ιπποδρόμιο της αρχαίας Ρώμης, στο venue όπου οι Ρωμαίοι πραγματοποιούσαν τις περίφημες αρματοδρομίες τους, και ήδη εξουθενωμένοι από το 2ήμερο περπάτημα στα must see sightseeing της πόλης, πιάσαμε στρατηγικής σημασίας στασίδι, ακριβώς πίσω από την μπαριέρα που προστάτευε το πρώτο δεξί delay tower (όπως κοίταζε κανείς στη σκηνή), κάτι που μας επέτρεπε να βλέπουμε με άνεση τη σκηνή και τις LED οθόνες, δίχως να μας κόβει τη θεά το κεφάλι κανενός, ενώ σε απόσταση αναπνοής από μας βρισκόταν το bar με τις κρύες μπύρες και τα ζεστά hot-dog, οι χημικές τουαλέτες και το official merchandise του Bruce.
Σημειωτέον ότι τις προηγούμενες εβδομάδες είχα επικοινωνήσει με την Audio Rent (την εταιρία που εγκατέστησε όλο τον εξοπλισμό της συναυλίας) για παρουσίαση, συνεντεύξεις κλπ και οι Ελβετοί με είχαν παραπέμψει απευθείας στην παραγωγή του Springsteen λέγοντάς μου ότι δεσμεύονται με συμβόλαιο στο να δώσουν την οποιαδήποτε πληροφορία. Στην αλληλογραφία με την παραγωγή ομολογώ ότι δεν έβγαλα ποτέ άκρη (όχι ότι το πάλεψα και τόσο φανατικά βεβαίως, γιατί κάπου μέσα μου δεν ήθελα να μετατρέψω τη διασκέδαση σε δουλειά και μάλιστα απόλυτα υψηλού επιπέδου, οπότε βρέθηκα εδώ σαν απλός fan του μεγάλου, όπως και οι υπόλοιποι 70.000 γύρω μου), οπότε όσον αφορά το τεχνικό κομμάτι μεταφέρω αυτά που είδα εγκατεστημένα (τουλάχιστον όσα φαίνονταν και διακρίνονταν…).
Α, ξέχασα να επισημάνω ότι το στασίδι είχε ένα μειονέκτημα: είχα σε απόσταση 4 μέτρων από το κεφάλι μου και σε ιδιαίτερα χαμηλό ύψος το line array με τις 8 καμπίνες Clair και αυτό με έκανε να ανησυχώ για το επίπεδο στάθμης την ώρα του Live. Απ’ την άλλη, σκέφτηκα ότι θα είχα προσωπικό μόνιτορ μια ολόκληρη συστοιχία Clair.. Pas Mall… Το πρόβλημα που προέκυψε όμως ήταν άλλο και σχετικά απρόβλεπτο…
Στα αμιγώς συναυλιακά τώρα, λίγο πρίν τις 6 βγήκαν οι La Treves Blues Band μια Ιταλική rock - blues μπάντα, αρκετά δεμένοι και ενθουσιασμένοι γι αυτό που τους έλαχε και ακολούθησε το ευπρόσδεκτο δώρο του Bruce σε μένα (και σε αρκετούς ακόμα υποθέτω), οι Counting Crows που ήθελα να τους δω από τα ντουζένια τους στα 90s. Βγήκαν με αρκετή διάθεση, είχαν εξαιρετικό παίξιμο, δεμένο ποπ - ροκ κιθαριστικό ήχο με πολύ μελωδικά δεύτερα φωνητικά και έβγαλαν ένα μοναδικό bitter-sweet συναίσθημα πρίν μας παραδώσουν έτοιμους για το κυρίως πιάτο της τελετής.
Στις 8 και κάτι απαντήθηκε το ερώτημα που με ταλάνιζε αυτό το 3ήμερο εδώ στη Ρώμη: “με ποιο τραγούδι θα κάνει έναρξη αυτή τη φορά” ενώ ήδη είχα στοιχηματίσει με τον εαυτό μου ότι η έναρξη θα είναι αφιερωμένη στα 80+ θύματα του μακελιού της Νίκαιας δυο μέρες πριν. Κάπως έτσι έγινε, αφού ξεκίνησε με μια μελαγχολική και εμψυχωτική συνάμα ‘σερενάτα’ που είχε γράψει στις αρχές των 70s (NYC serenate με τη συμμετοχή του 7μελούς string session από τη Roma Sinfonietta Orchestra), ενώ το ‘επίσημο’ αφιέρωμα στους αδικοχαμένους Γάλλους πολίτες, έγινε πιο μετά με το Land of Hope and Dreams.
Εχοντας εξαρχής τρομερή διάθεση και φτιαγμένος από τη Ρώμη και τους Ιταλούς (είναι θρυλικά τα Live του στη γειτονική χώρα και η Ιταλία θεωρείται από τις καλύτερες πιάτσες για τον ίδιο, μαζί με Βαρκελώνη, την Ιρλανδία, το Παρίσι και μερικές ακόμα…) ο Bruce τα έκανε όλα μπάχαλο από το 3ο κιόλας τραγούδι. Πως? Είναι απλό & συνάμα εύκολο για τον ίδιο: στα τελειώματα του Badlands, ‘κάρφωσε’ το χαρτονάκι κάποιου εξίσου παλαβού από το κοινό που του ζητούσε το Summertime Blues (που το θυμήθηκε?), και φυσικά δίχως να το σκεφτεί δεύτερη φορά πήγε και το πήρε ‘αναγκάζοντας’ τους E-Street να παρεκκλίνουν του set-list και τους φανατικούς του River να ‘φορτώνουν’ γιατί τους χάλασε τη ροή του άλμπουμ με το καλησπέρα… Το ίδιο ξανάκανε μερικά τραγούδια μετά με ένα άλλο χαρτονάκι που έγραφε ‘Boom Boom’ και καπάκι έπαιξε άλλη μια παραγγελιά, το ‘Detroit Medley’ και όλα αυτά πριν το πρώτο μισό της συναυλίας…
Οι ξεχωριστές δικές μου στιγμές (τι να πρωτοδιαλέξω) ήταν το ακουστικό Ghost of Tom Joad που πρωτόπαιξε εδώ στη Ρώμη (επίσης παραγγελιά) και στο καπάκι το River, το Point Black ίσως το πιο ‘έντεχνο’ τραγούδι που έχει γράψει ποτέ, το απελευθερωτικό Rising, το αγαπημένο του 4χρονου γιού μου Tenth Avenue (το λατρεύει από τα 2 του..) και το Dancing που πάντα θα με διακτινίζει από την πρώτη του νότα στην ανεμελιά της εφηβείας μου των 80s, τότε που νομίζαμε ότι θα ήμασταν αθάνατοι… Και βέβαια το Drive all night με την ψυθιριστή αφιέρωση στον Alan Vega που μόλις είχε ‘φύγει’ και βεβαίως το Thunder Road, μάλλον το καλύτερο τραγούδι που έχει γράψει, για καλό κατευόδιο και καλή αντάμωση στην επόμενη τελετή… Φυσικά στο ενδιάμεσο είχε παίξει ένα μεγάλο μέρος του River και όλα τα υπόλοιπα στάνταρ…
Ένα από τα καλύτερα Μπρουσο- περιστατικά πάντως εδώ στη Ρώμη μου έτυχε την επομένη το πρωί της συναυλίας, όταν έξω από μια γυάλινη προθήκη κοντά στη Via Veneto (τελικά, όπως διαπίστωσα λίγο αργότερα εκεί στεγάζονταν τα γραφεία της il messaggero) βρισκόταν ανεπτυγμένο το εσωτερικό σαλόνι της μεγάλης Ιταλικής εφημερίδας il messaggero που είχε αφιέρωμα στη χθεσινοβραδινή συναυλία με τίτλο «Bruce, gladiator del rock”. Πλησιάζοντας να ρίξω μια ματιά στο άρθρο, ξαφνικά οι δυο κυρίες που βρίσκονταν μπροστά μου άρχισαν να ουρλιάζουν και να χοροπηδάνε. Οταν τις ρώτησα τι τους συνέβη, μου έδειξαν μια φωτογραφία από το συναυλιακό αφιέρωμα της εφημερίδας που τις έδειχνε να κρατάνε από ένα ευφυές χαρτονάκι με το Two Hearts. Φυσικά η αμέσως επόμενη δουλειά της 68χρονης Tessa και της 62χρονης Fran από την Αγγλία, ήταν να πάνε να αγοράσουν όσο πιο πολλά φύλα της il messaggero μπορούσαν…
Στα τεχνικά…
Το ολοκαίνουργιο σύστημα νέας γενιάς Cohesion CO-12 της Clair Bros ήταν αυτό που είχε εγκατασταθεί παντού (και ως main και ως delay σύστημα) προκειμένου να καλύψει τον απαιτητικό συναυλιακά χώρο του Circus Maximus. Το CO-12 αποτελεί ένα full range vertical array σύστημα με απόκριση συχνότητας από 35Hz έως 20kHz το οποίο η Clair το συνιστά ακόμα και χωρίς συνοδεία sub σε light εφαρμογές (εξ' ου και στις delay line συστοιχίες δεν είχαν τοποθετηθεί sub).
20+20 line array καμπίνες CΟ-12 της Clair στο main PA σύστημα και 12 και 12 ως LL + RR, μαζί με 3 ζώνες delay αποτελούμενες από 8 + 8 καμπίνες CO-12 line array έκαστη (και 6+6 η τελευταία ζώνη), κάλυψαν επαρκώς το τεράστιο μακρόστενο venue. Συνολικά 108 καμπίνες CΟ-12 συν τα sub και τα front fill.
Οσον αφορά το φωτισμό, ο Lighting Designer Jeff Ravitz συνεργάζεται με το αφεντικό από το 1984 έχοντας σχεδιάσει και φωτίσει κάμποσες παγκόσμιες και αμερικάνικες περιοδείες του. Ο ίδιος για την περιοδεία River tour 2016 ανέφερε σε πρόσφατη συνέντευξή του, ότι ο Bruce του ζήτησε απλοϊκά το εξής: “μπορείς να δημιουργήσεις το έτος 2016 τη φωτιστική ατμόσφαιρα μιας ροκ συναυλίας του 1980? και φυσικά του έβαλε δύσκολα από την πρώτη στιγμή καθώς στις αρχές των 80s κυριαρχούσαν τα par rigs, ενώ τώρα οι LED κινούμενες κεφαλές. Ο ίδιος το χαρακτήρισε πρόκληση αυτό εξ’ ου και σχεδίασε όλο το plot με το χέρι, ενώ οι κεφαλές που χρησιμοποίησε ήταν ως επί τω πλείστω ακίνητες και προσομοίωσε τα φίλτρα των PAR με τα χρώματα των LED. Εξίσου μεγάλη πρόκληση ήταν και οι οθόνες, οι οποίες στα Live των 80s ήταν στα σπάργανα… Στο rig των φώτων υπήρχαν πολλά Ayrton, κεφαλές της Vari*Lite, Sharpy της Clay Paky, Chauvet, Philips Color Kinetics, ‘κανόνια’ της Robert Julia, ενώ όλα αυτά ελέγχονταν από δυο grandMA2 full size κονσόλες…
Οσον αφορά την εικόνα χρησιμοποιήθηκαν 400 digiLED DLP05.9 LED tiles και οι οθόνες ήταν συνολικά 7, μια μεγάλη στην πλάτη της σκηνής, δυο ακόμα δεξιά και αριστερά και άλλες 4 (ανά δυο) στη δεύτερη και τρίτη ζώνη των delay συστοιχιών…
Τα θεματάκια με τον ήχο…
Ο ήχος και η μίξη της συναυλίας ήταν εξαιρετικά αλλά όχι εκεί που καθόμουν, καθώς την πάτησα σαν χωριάτης και άσχετος με το αντικείμενο… Γιατί; Διότι οι νόμοι της φυσικής λένε ότι ποτέ δεν κάθεσαι ακριβώς εκεί που ξεκινάει η αναπαραγωγή – κάλυψη του delay. Οσο και άψογα να έχουν μετρήσει και ευθυγραμμίσει το delay σύστημα με τη main συστοιχία, θα υπάρξουν διαφορές και προβλήματα ειδικά αν φυσάει. Και υπήρξαν, ελάχιστες μεν αλλά υπήρξαν, ειδικά όταν οι μικρές ριπές αέρα που δεν σταμάτησαν σε όλη τη συναυλία κούναγαν δεξιά – αριστερά τη συστοιχία και τότε άκουγες στιγμιαία το PA και το χώρο, σαν να ακούς ήχο από το διπλανό δωμάτιο. Αυτό όμως που ακόμα δεν μπορώ να εξηγήσω και ‘σκίζω τα πτυχία μου’ έχει να κάνει με κάποια σημεία της μίξης όπου χάνονταν ή αναδεικνύονταν υπερβολικά κάποια όργανα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το βαθύ (floor tom) του Max σε όλα τα κομμάτια και ειδικά στο Badlands που αποτελεί σήμα κατατεθέν του τραγουδιού στο πρώτο ρεφραίν. Ηταν λες και ο ηχολήπτης είχε πατήσει το solo in place και το βαθύ σκέπαζε σχεδόν τη μίξη. Επίσης έχανα κάποιες κιθάρες και ενίοτε το δεξί χέρι του Roy Bitan (ακουστικό grand πιάνο με ουρά). Η μόνη εξήγηση που μπόρεσα να δώσω ήταν ότι προφανώς άκουγα ένα κανάλι και η στερεοφωνική μίξη στα delay κάθε γραμμής ήταν υπεύθυνη γι’ αυτό το ‘φαινόμενο’ ή ακόμα και όλα αυτά σε συνδυασμό με το ότι στην πρώτη delay ζώνη (υποθέτω και στις επόμενες) δεν υπήρχαν εγκατεστημένα sub, αν και η Clair όπως ήδη ανέφερα τα συστήνει και χωρίς τη συνοδεία sub σε πρόγραμμα μη απαιτητικό σε χαμηλό….
Πηγαίνοντας (τις ελάχιστες φορές που το κατάφερα σπρώχνοντας κόσμο) λίγο πιο μπροστά, αφήνοντας το delay σύστημα λίγο πίσω μου, άκουγα main PA και τυπικό ήχο αρένας, μακρινό μεν αλλά ισοροπημμένο συχνοτικά και ως μίξη. Τροφή για σκέψη από τους ειδήμονες συναδέλφους και φίλους όλο αυτό…
Αντί επιλόγου από το θρησκευτικό τουρισμό στη Ρώμη…
Ο ήχος ήταν το τελευταίο πράγμα που με ένοιαζε τελικά σε αυτή τη συναυλία και ήταν ίσως η πρώτη φορά που ξεφορτώθηκα τον ηχολήπτη και το μηχανικό ήχου από μέσα μου, αφήνοντας χώρο μόνο για τον ακροατή – fun του Bruce. Οπότε όλα καλά… (τόσο καλά που μετράω αν μου βγαίνουν τα χρήματα και ο χρόνος για την Ελβετία στις 31 του μήνα, την τελευταία του συναυλία της ευρωπαικής του περιοδείας πρίν περάσει απέναντι στις ΗΠΑ για να κλείσει την The River Tour 2016…).
*Ορισμένες από τις φωτογραφίες που δημοσιεύονται παρακάτω, τραβήχθηκαν από τους φωτογράφους Henry Ruggeri, Mathias Marchioni και Simone Di Luca και είναι αναρτημένες στο επίσημο site του Bruce Springsteen…
