Το σεμινάριο Sound System engineering από τους Κ. Παναγοπούλου/ Π. Πανταζόπουλο είναι – αν δεν με απατά η μνήμη μου - το πρώτο εμπεριστατωμένο και εξειδικευμένο σεμινάριο που λαμβάνει χώρα στον κλάδο μας. Σαφώς και έχουμε δει κατά καιρούς σεμινάρια και εκπαιδευτικές ημερίδες για μετρητικά προγράμματα και prediction softwares από εταιρίες κατασκευής μέσω των αντιπροσώπων τους, όμως ένα ‘ανεξάρτητο’ και εφ’ όλης της ύλης εκπαιδευτικό σεμινάριο για Sound System engineering δεν είχαμε τη χαρά να παρακολουθήσουμε στα μέρη μας... Έως τώρα τουλάχιστον…

Διότι η Κατερίνα Παναγοπούλου και ο Παύλος Πανταζόπουλος αποφάσισαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους και τις γνώσεις τους και να μοιραστούν μαζί μας τις εμπειρίες τους από τα χιλιόμετρα που έχουν γράψει στις PA (και όχι μόνο) διαδρομές τους, πίσω από μετρητικά μικρόφωνα, προγράμματα προσομοίωσης, acoustic tests & measurement softwares, κονσόλες ήχου και PA συστήματα.

Και όλα αυτά εν μέσω μιας εποικοδομητικής διαδικασίας ακόμα και αντίθετων προσεγγίσεων εκ μέρους τους, όπως ειλικρινά μας ξεκαθάρισαν στην έναρξη του σεμιναρίου, για να διαπιστώσουμε τελικά στο τέλος της διημερίδας, ότι οι φορές που συμφώνησαν ήταν συντριπτικά περισσότερες από αυτές που ‘διαφώνησαν’, αφού σε αυτή την ιστορία οδηγός είναι η φυσική και τα μαθηματικά. Και αυτά έχουν ξεκάθαρες σταθερές. Φυσικά υπάρχει και η ‘τέχνη’ η οποία θα πρέπει να βρει το ρόλο της και να ‘κουμπώσει’ αρμονικά σε όλο αυτό.

Ο χώρος των σεμιναρίων ήταν ο εξαιρετικός και άκρως ελεγχόμενος ακουστικά χώρος, του στούντιο ηχογραφήσεων και rehearsals της πάντα φιλόξενης Manos Backline Services. Αξίζει να σας αναφέρω ότι η Κατερίνα και ο Παύλος μου εκμυστηρεύτηκαν ότι ήδη συζητιέται για ένα ακόμα σεμινάριο πιθανών για πριν το καλοκαίρι καθώς τα request είναι ήδη πολλά. Ας περάσουμε όμως στο ‘ζουμί’…

Ημέρα 1^η – «Ζέσταμα»
Η πρώτη ημέρα του σεμιναρίου ξεκίνησε με την γνωριμία με τους συμμετέχοντες. Ιδιαίτερα θετική εντύπωση μου έκανε ότι είδα κάμποσα νέα παιδιά και μάλιστα από αρκετά μακριά (Κύπρο, Σαντορίνη, Κω, Κρήτη, Σέρρες, Φιλιατρά κλπ) με διάθεση και δίψα να επενδύσουν σε γνώσεις και να ψαχτούν για να βελτιώσουν τόσο τον εαυτό τους και το σύστημά τους, αλλά και την ίδια τη δουλειά και την επιχείρησή τους (είτε ως ιδιοκτήτες rental εταιριών, είτε ως εργαζόμενοι σε αυτές). Εντύπωση αρνητική μου έκανε που δεν είδα περισσότερους τεχνικούς από rental εταιρίες σε μια προσπάθεια να διευρύνουν τις γνώσεις και την προοπτική τους και να βελτιώσουν ακόμα περισσότερο τις υπηρεσίες που προσφέρουν δημιουργώντας περαιτέρω υπεραξία τόσο σε αυτό που κάνουν οι ίδιοι, αλλά και σε αυτό που προσφέρει η εταιρία τους. Εκτός κι αν θεωρούν ότι γνωρίζουν να ‘στήνουν’ και να ‘σετάρουν’ με τρόπο άψογο τα συστήματά τους και δεν χρειάζονται καμία περαιτέρω γνώση ή εκτός κι αν είχαν κλείσει θέση στο επόμενο που έγινε στις 18-19 Απριλίου ή σε κάποιο μελλοντικό, οπότε πάω πάσο…

Η εισαγωγή του Παύλου και της Κατερίνας περιλάμβανε το τι σκέφτονται και ποια δεδομένα λαμβάνουν υπόψιν τους όταν ξεκινάει μια δουλειά: δηλαδή ποιο είναι το δρώμενο, που θα λάβει χώρα, ποια είναι τα ακουστικά χαρακτηριστικά του χώρου, ποιο θα είναι το σύστημα και πως θα χρησιμοποιηθεί και βεβαίως πώς θα λάβει το κοινό το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα σε σχέση με αυτό που θα ακουστεί στο συγκεκριμένο χώρο.

Όπως μας ανέφεραν και οι δυο, είναι εξίσου σημαντικό εξαρχής ο system engineer να έρθει σε επαφή με τον ηχολήπτη του δρώμενου και να συνεννοηθούν για όλες τις σχετικές λεπτομέρειες, για τον τρόπο που προσεγγίζει ο ίδιος το Live του (ο Παύλος ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «ο system engineer είναι ο master-άς του FOH ηχολήπτη, γιατί φροντίζει να ακουστεί αυτούσια και ομοιόμορφα στο χώρο αυτό που θα κάνει)…
Κι αυτό διότι ο system engineer οφείλει να γνωρίζει αν ο ηχολήπτης χρειαστεί μόνο φυσική ενίσχυση σε ένταση και συχνοτική απόκριση, αν το είδος της μουσικής απαιτεί περαιτέρω ενίσχυση στα μπάσα, αν θέλει μόνο ένα τυπικό L-R σύστημα ή απαιτεί 4φωνία, immersive (που αποτελεί μια νέα τάση), αν είναι DJ ή club κλπ.

Η Βασική συνθήκη εργασίας τους όπως μας την ξεκαθάρισαν είναι η εξής: Έρευνα – Σχέδιο – Υλοποίηση – Βελτιστοποίηση...
Επίσης, αμφότεροι συμφώνησαν και μας ξεκαθάρισαν ότι:
ένα καλό system engineering δε σημαίνει ότι ο ήχος θα είναι καλός, αλλά ότι ο ήχος του ηχολήπτη (καλός – κακός ή μέτριος) θα αναπαραχθεί αυτούσιος σε όλα τα σημεία του venue… Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να κάνουμε εξαιρετικό system engineering και να βγει ένα κακό αποτέλεσμα όσον αφορά τον ήχο…

Ένα σημείο που στάθηκαν είναι το «πως μπορείς να πάρεις το βέλτιστο από το κάθε σύστημα και κυρίως πως να καταλάβεις ποιο είναι το βέλτιστο που μπορεί να σου δώσει το κάθε σύστημα…». Στη συνέχεια μπήκαν στα ενδότερα της Ακουστικής και ακολούθησε λίγη απαραίτητη θεωρία καταλήγοντας στην συνθήκη ότι τα HZ, είναι και μία απόσταση και ένας χρόνος (μια ιδιαίτερα χρήσιμη συνθήκη για τη συνέχεια του σεμιναρίου).

Αρκετά ενδιαφέρον και με μεγάλη συμμετοχή των συμμετεχόντων (με απορίες, απόψεις κλπ) ήταν και το πως επηρεάζει την διάδοση του ήχου ο αέρας, η θερμοκρασία και η υγρασία (άρα και το τελικό ηχητικό αποτέλεσμα, την ρύθμιση ενός συστήματος και ειδικά τον συνδυασμό τους) που δεν δίνουν πίσω γραμμικά αποτελέσματα, καθώς είναι συχνό το φαινόμενο να ρυθμίζουμε το σύστημα το μεσημέρι και το βράδυ (όπου έχουν μεταβληθεί οι συνθήκες περιβάλλοντος) να παίζει κάτι άλλο...
Χαριτολογώντας αναφέρθηκε ότι οι “αρχαίοι ημών system engineers” κατασκεύαζαν συχνά υδάτινες τάφρους περιμετρικά του χορού των θεάτρων αξιοποιώντας φαινόμενα της ακουστικής που αναλύθηκαν και παρουσιάστηκαν εκτενώς (λεπτομέρειες για όλα αυτά θα βρείτε παρακολουθώντας το εκπαιδευτικό σεμινάριο).

Στη συνέχεια την τιμητική τους είχαν τα ακουστικά και οπτικά παραδείγματα που είχαν ετοιμάσει η Κατερίνα και ο Παύλος που παρουσίασαν τις ενισχύσεις, τις ακυρώσεις, τα ‘φαινόμενα delay’ από το comp filter, έως το haas effect και το echo, και την έννοια της φάσης και της διαφοράς φάσης με αποτέλεσμα να κατανοήσουν άπαντες εύκολα τα φαινόμενα και τις έννοιες αυτές. Τα Ηχητικά Φαινόμενα, ο Χώρος και τα Crossover αποτέλεσαν τα επόμενα κεφάλαια που αναπτύχθηκαν από τους δύο εισηγητές, για να κλείσει η πρώτη μέρα με την θεωρητική και πρακτική παρουσίαση των Point source και Line array συστημάτων και όλες τις κρίσιμες παραμέτρους αυτών καθώς και τον τρόπο λειτουργίας και χρήσης τους, καταλήγοντας στα πλεονεκτήματα και στα μειονεκτήματα τους ξεκαθαρίζοντας το πότε και το γιατί επιλέγουμε την εκάστοτε κατηγορία ηχείων …

Ημέρα 2^η – «Κάψιμο»
Η δεύτερη ημέρα ξεκίνησε με αρκετές απορίες που είχαν οι συμμετέχοντες από τις πληροφορίες της 1^ης ημέρας και θεωρώ ιδιαίτερα εποικοδομητικό ότι αποσαφηνίστηκαν πάρα πολλά πράγματα γύρω από τα line arrays, όχι μόνο όσον αφορά τη θεωρία τους, αλλά κυρίως την εφαρμογή τους στην πράξη. Ξεκαθαρίστηκαν οι διαφορές μεταξύ line source array και line array, ενώ θεωρώ πως όλοι κατανόησαν το γιατί σε σοβαρές παραγωγές και στησίματα βλέπουμε μεγάλες συστοιχίες που απαρτίζονται από πολλές καμπίνες (ή elements, όπως προτιμούν να τα αποκαλούν τα παιδιά και πολλοί κατασκευαστές).
Ήταν σημαντικό και κατανοήθηκε απ’ όλους ο τρόπος λειτουργίας των line array συστημάτων, πως επιτυγχάνεται το -3dB ανά διπλασιασμό της απόστασης και ποιες συνθήκες καθορίζουν την μέγιστη και την ελάχιστη συχνότητα που  μπορούμε να το πετύχουμε. Τελικά μας ξεκαθάρισαν που οφείλεται η δημοφιλία των εν λόγω συστημάτων.

Ιδιαίτερες αναφορές έγιναν για το κοντινό και μακρινό πεδίο (transmission distance), αλλά και τον κρίσιμο ρόλο τόσο της καμπύλωσης ενός συστήματος, όσο και του σημείου έναρξης της κάλυψης στο πεδίο των θεατών κατανοώντας τελικά τον τρόπο για να καταλήξουμε στην σωστή τοποθέτηση τέτοιων συστημάτων ανά χώρο. Κι εδώ ακριβώς εξηγήθηκε γιατί είναι εξίσου κρίσιμος ο ρόλος των συμπληρωματικών συστοιχιών τύπου LL-RR, Down fill, front fill κλπ.
Φυσικά ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στον ρυθμό μείωσης του on axis SPL στον κεντρικό λοβό του συστήματος και στην ελαχιστοποίηση της off axis ενέργειας στους πλευρικούς λοβούς του, κάτι που επίσης αποτελεί βασική προϋπόθεση ενός σωστά ‘ζυγισμένου’ line array μέσα στο χώρο.

Αφού λοιπόν συμφωνήσαμε ότι ο αρχικός σκοπός του system engineer είναι η στόχευση της ενέργειας στο χώρο του ακροατηρίου με τον πλέον επιθυμητό τρόπο, προχωρήσαμε στις σχολές δημιουργίας presets, σε ανηχοϊκό θάλαμο με ένα ή πολλά μικρόφωνα με σκοπό τη δημιουργία data balloons… Αναφέρθηκε και ένας τρόπος που μπορούμε να πάρουμε την “ακτινογραφία” ενός ηχείου χωρίς την χρήση ανηχοϊκού θαλάμου και εκεί είναι που ‘απασφάλισε’ ο Παύλος και από μια κυλινδρική θήκη που θύμιζε ‘μπαζούκα’ ξεδίπλωσε έναν εκτυπωμένο μουσαμά με μοίρες – αποστάσεις και τον έβαλε στο πάτωμα, εξηγώντας μας πως επιτυγχάνεται αυτό.

Μας εξήγησαν τον τρόπο που ο System Εngineer λαμβάνει τις πληροφορίες για να προβεί στον σχεδιασμό του χώρου είτε με την χρήση 2σδιάστατών και 3σδιάστων αρχείων είτε επισκεπτόμενος το χώρο έχοντας τα κατάλληλα εργαλεία (λειζερόμετρο, ινκλινόμετρο κλπ) τα οποία μας τα παρουσίασαν.

Από αυτά καταλήξανε ότι πάντα μας ενδιαφέρει ο χώρος του ακροατηρίου, ενώ πάντα στα σχεδιαστικά software βάζουμε και τυχόν φυσικά εμπόδια στον ήχο ή κινούμενα μέρη του χώρου καθώς και πολλές άλλες πληροφορίες σχετικά με τον σχεδιασμό. Αναφέρθηκε ότι λαμβάνουμε υπόψιν μας τον σκοπό χρήσης του ηχητικού συστήματος (μουσική, ομιλία κτλ) και πως θα αξιοποιήσουμε τον διαθέσιμο εξοπλισμό. Αν είναι μουσικό το δρώμενο, τότε μας ενδιαφέρει το είδος της μουσικής και τα ‘θέλω’ του ηχολήπτη… άρα και της μπάντας. Μας εξήγησαν τις βασικές αρχές του σχεδίου, πως χωρίζουμε το χώρο και αποφασίζουμε για την κάλυψη που θέλουμε (dual mono, stereo, club, pagging system, delays, relays). Ακολούθησε η επίδειξη των αντίστοιχων παραδειγμάτων σε δυο σχεδιαστικά προγράμματα σε 2D και σε 3D περιβάλλον παρουσιάζοντας τις ομοιότητες και τις διαφορές τους.

Άλλος ένας κρίσιμος παράγοντας που αναφέρθηκε είναι οι μηχανικές δυνατότητες και οι αντοχές όλου του υποστηρικτικού εξοπλισμού (σίδερα, μοτέρ, οροφή, σημεία ανάρτησης κλπ). Επίσης, αμφότεροι μας ξεκαθάρισαν ότι το θέμα με τον system engineer δεν είναι απλά να ξέρει τα προγράμματα (κάθε κατασκευαστής έχει το δικό του, με εξαίρεση την Ease που δέχεται όλα τα αρχεία GLL), αλλά να τα μεταφράζει και να τα εφαρμόζει σωστά στην πράξη...

Εξίσου ενδιαφέρον ήταν η ανάλυση του workflow που ακολουθούν και τα tips που μας έδωσαν μέσα από την επαγγελματική τους εμπειρία, τα οποία τα αφήνω ως αποκλειστικό προνόμιο όσων δουν τα επόμενα σεμινάρια…
Τελικά απομυθοποιήθηκαν και αποσαφηνίστηκαν πολλά πράγματα στο θέμα του σχεδιασμού σε συνδυασμό με την ενεργό συμμετοχή του κοινού.

Περνώντας στις μετρήσεις και την βελτιστοποίηση μας ανέφεραν και οι δυο τους ότι δεν είναι σημαντικό τι δείχνει ένα μετρητικό σύστημα αλλά  τι καταλαβαίνουμε από αυτό που παρουσιάζει και φυσικά η κρισιμότητα της αναγνώρισης των σφαλμάτων μέτρησης.
Αφού περάσαμε από την μέτρηση RTA και Transfer Function, ‘καήκαμε’ με τη  μέτρηση της φάσης που είναι εξ’ ορισμού η πλέον δυσνόητη. Εδώ δόθηκαν πολλά παραδείγματα και πολλές εξηγήσεις προκειμένου να κατανοηθεί καλύτερα απ’ όλους.

Το ‘κάψιμο’ συνεχίστηκε στο σετάρισμα των μετρήσεων και τον τρόπο που τις μεθοδεύουν οι ίδιοι. Χρησιμοποίησαν 4 ίδια μικρόφωνα τοποθετημένα σε κρίσιμα σημεία στον χώρο για την μέτρηση του συστήματος, των πειραμάτων και των ακροάσεων. Ενδιαφέρον είχε η σύγκριση μικροφώνων διαφορετικής αξίας (από 50€ έως 750€) που διαπιστώσαμε τις ομοιότητες και τις διαφορές τους. Εν συνεχεία είδαμε ταυτόχρονα τις μετρήσεις που έγιναν με το Smaart της Rational Acoustics, το Μ1 της L-Acoustics, το Rita analyzer της Global Audio Solutions και το δωρεάν/donate Open sound meter του Pavel Smokotnin.

Ακολούθησε το Large format παράδειγμα της Κατερίνας από πραγματική δουλειά που ήταν πραγματικά Large με ακροατήριο 80.000 ατόμων κι αυτό αποτέλεσε ένα αρκετά καλό παράδειγμα ‘διδασκαλίας’...
Έγιναν εκτενείς αναφορές στο Ground effect και την Ηχορύπανση (όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο Παύλος: “ότι είναι εντός ορίων του χώρου ο ήχος μας είναι σήμα, ότι βγαίνει εκτός είναι θόρυβος»). Έγινε κατανοητό ότι η ηχορύπανση είναι κρίσιμο πεδίο ενασχόλησης του system engineer.

Ειδική αναφορά έκανε η Κατερίνα στο Immersive. Θεωρώ ότι όλοι μας συμφωνήσαμε ότι η έλευση του immersive αλλάζει τη φιλοσοφία της τοποθέτησης συστημάτων και κατά συνέπεια του system engineering αλλά και της μίξης. Σκοπός είναι να δημιουργήσουμε spatial image. Αυτό βασίζεται στην τοποθέτηση πολλών συστοιχιών που η καθεμία συστοιχία θα πρέπει να καλύψει όσο μεγαλύτερο μέρος του ακροατήριο γίνεται. Έχουμε πια object based μίξη και η μίξη αυτή έχει πια να κάνει με την χρήση των spatial metadata. Είναι προφανές ότι το immersive θα δώσει ακόμα περισσότερη και πιο σύνθετη δουλειά στον system engineer. Το ενδιαφέρον στοιχείο που παρουσιάστηκε, είναι ότι το επιπλέον κόστος από ένα συμβατικό σύστημα είναι της τάξεως του +25% περίπου. Κάτι που σημαίνει ότι το Immersive δεν είναι δυσθεώρητο και απαγορευτικό ακόμα και για πιο πτωχά βαλάντια παραγωγής.

Ακολούθησε, τι άλλο, τα Sub και οι διάφορες τεχνολογίες τοποθέτησης (gradient, cardioid, L-R, end fire, sub arrays κλπ), η σωστή χρήση της κάθε μιας, τα συν και τα πλην τους και κυρίως το τι πρέπει να επιλέγει κάθε φορά ο system engineer και με ποια δεδομένα. Εδώ δεν θα μπω σε λεπτομέρειες, καθώς αυτό το κεφάλαιο θεωρώ ότι αποτελεί και μια από τις υπεραξίες του σεμιναρίου. Γι’ αυτό και η σύστασή μου προς του δύο εισηγητές (και επί σειρά ετών φίλους και συνοδοιπόρους στον κλάδο), είναι να δώσουν ακόμα περισσότερο έμφαση, καθώς λόγω της φύσης του workflow τα sub αναφέρονται τελευταία και ενίοτε αδικούνται από το χρόνο, καθώς ποτέ ο χρόνος δεν είναι αρκετός προκειμένου να εξαντληθεί το θέμα. Άρα (φιλική σύσταση) προς τους εισηγητές, ή κόβουμε από αλλού, ή προσθέτουμε χρόνο στο εν λόγω πεδίο...

Φυσικά το 2ήμερο εκπαιδευτικό σεμινάριο έκλεισε με ακροάσεις – πειραματισμούς σχετικά με την πολικότητα και τον χρόνο με την χρήση μέρους ή όλου του συστήματος και πολύ ελεύθερη συζήτηση για όλα τα topics που επισημάνθηκαν στο σεμινάριο...

Το δια ταύτα...
Το δια ταύτα όπως αντιληφθήκατε δεν κρατήθηκα και το ανέφερα ήδη από την εισαγωγή: τέτοια σεμινάρια πρέπει να τα τιμούμε με την παρουσία μας όσο και αν πιστεύουμε ότι οι γνώσεις μας επαρκούν. Κι αυτό για δυο λόγους: διότι αφενός μεν η κατάκτηση της γνώσης δεν επέρχεται ποτέ και αφετέρου διότι είναι τέτοια η φύση του θέματος (και του ήχου) που είναι βέβαιο πως θα λάβεις νέες προσλαμβάνουσες που θα σε οδηγήσουν στο να σκεφτείς διαφορετικά, να αμφισβητήσεις και τελικά να βελτιωθείς, διότι η όλη διαδικασία είναι εξελικτική.

Επίσης πρέπει να αναφέρω ότι η μη ακολουθία της πεπατημένης, δηλαδή της θεωρητικής παρουσίασης - εισήγησης και του μαζέματος των ερωτήσεων για το τέλος, μπορεί να μη συνέβαλε στην τήρηση των χρόνων, αλλά έκανε το σεμινάριο πιο άμεσο, ζωντανό και διαδραστικό και ο καθένας ένιωθε μέλος της ομάδας ανεξάρτητα από το γνωστικό του επίπεδο. Η λογική των δυο εισηγητών ήταν να μην μένουν απορίες στους συμμετέχοντες, ώστε όλοι να είναι έτοιμοι να κατανοήσουν το επόμενο στάδιο... Αυτό όπως είπαμε είχε το τίμημά του (σε χρόνο), όμως απέδωσε στην πράξη καθώς θεωρώ πως λύθηκαν πολλές απορίες σε πολλούς (και βάζω φυσικά και τον εαυτό μου μέσα)...

Ευχαριστούμε την Κατερίνα Παναγοπούλου και τον Παύλο Πανταζόπουλο για την πρόσκληση, τις πληροφορίες και την υπομονή τους και ευχόμαστε τα σεμινάρια αυτά να καθιερωθούν τουλάχιστον σε ετήσια βάση... Και γιατί όχι να εμπλουτιστούν...
Το aLive θα είναι πάντα δίπλα σε τέτοιες προσπάθειες... Αντίστοιχα ευχαριστούμε τη Manos Backline Services για τη φιλοξενία!
Ωστόσο, όσοι θέλετε να ενημερωθείτε για μελλοντικά σεμινάρια και για τη διαδικασία προκράτησης θέσεως (σημειωτέον οι θέσεις είναι περιορισμένες), επικοινωνήστε απευθείας με την Κατερίνα και τον Παύλο στα email:  Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από κακόβουλη χρήση. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε την Javascript για να τη δείτε. και  Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από κακόβουλη χρήση. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε την Javascript για να τη δείτε.