Ο Κώστας Ταλιαδώρος, ηχολήπτης – system engineer, φίλος και αναγνώστης του aLive, βρέθηκε πριν από περίπου 2 μήνες στα κεντρικά της d&b audiotechnik στο Backnang της Γερμανίας, μια πόλη με έντονο Ελληνικό στοιχείο δίπλα από τη Στουτγκάρδη, προκειμένου να παρακολουθήσει ένα σεμινάριο για την immersive sound πλατφόρμα SoundScape της d&b. Σε live επικοινωνία που είχαμε μαζί λίγο πριν ξεκινήσει το 2ήμερο σεμινάριο, είπα χαριτολογώντας στον Κώστα «όταν επιστρέψεις θέλω 1.000 λέξεις κείμενο για το aLive και μερικές φωτογραφίες…» . Ο Κώστας αποδέχθηκε με χαρά το αίτημα του aLive και κάπως έτσι βρισκόμαστε μπροστά από ένα πραγματικά καλογραμμένο & αναλυτικό άρθρο από το 2ήμερο σεμινάριο που παρακολούθησε εκεί και είχε ως βασική θεματολογία την immersive πλατφόρμα SoundScape της Γερμανικής εταιρίας.
SoundScape – Ένα ακόμα Surround σύστημα...?
Όλοι (ελπίζω) κάποια στιγμή, έχουμε εντυπωσιαστεί με τον ήχο βλέποντας μια ταινία σε κάποιο κινηματογράφο με εγκατεστημένο σύστημα surround, ή σε κάποιο σπίτι που διαθέτει home cinema, με τον βαθμό εντυπωσιασμού να είναι ανάλογος του format που υποστηρίζει η εγκατάσταση αλλά και η ταινία (DD, DTS, Dolby Atmos, DTS:X, THX, Auro, κλπ), όπως και του αριθμού των ηχείων (5.1, 5.1.2, 7.1, 9.1, 11.1 κλπ). Αυτό όσον αφορά την εικόνα και τον ήχο στον κινηματογράφο. Με την "εικόνα" και τον ήχο σε μια συναυλία όμως;
"Sound object localization from the correct direction. For everyone in the audience"
Το μέχρι τώρα επικρατέστερο καθεστώς είναι η τοποθέτηση των ηχείων σε στερεοφωνική διάταξη L-R, συνήθως με μία εξτρά πηγή να αναλαμβάνει την αναπαραγωγή των χαμηλών συχνοτήτων, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται διάταξη L-C-R, με την εγκατάσταση μίας ακόμη πηγής στο κέντρο. Με κινηματογραφικούς όρους δηλαδή ένα σύστημα 2.1 ή στην καλύτερη 3.1. Ανοίγω παρένθεση εδώ και αναφέρω πως στις αρχές της δεκαετίας του 1970 έγιναν κάποιες προσπάθειες για Quadraphonic sound, ελληνιστί τετραφωνικό ήχο, κυκλοφόρησαν και κάποιες παραγωγές σε αυτό το format όμως λόγω τεχνικών δυσκολιών αλλά και υψηλού κόστους, ειδικά για το βινύλιο, δεν προχώρησε. Τον τελευταίο καιρό γίνεται προσπάθεια αναβίωσής του, καθώς συγκριτικά με τα πολυκάναλα συστήματά που αναπτύσσονται και αναφερόμαστε στο παρόν άρθρο είναι μακράν φθηνότερο και πιο προσιτό για καλλιτέχνες που θέλουν πολυκάναλο ήχο στην μουσική τους. Η ιστορία όμως θα δείξει για ακόμα μία φορά τι μέλλει γενέσθαι.
"More Art Less Noise"
Τι γίνεται όμως όταν θέλουμε περισσότερα; Όταν θέλουμε αυτό που βλέπουμε στην σκηνή να το ακούμε από την ίδια κατεύθυνση; Όπως γίνεται και στο κινηματογράφο δηλαδή; Εδώ έρχονται και δηλώνουν παρών κάποιες από τις κορυφαίες εταιρείες παγκοσμίως στον επαγγελματικό ήχο που έχουν αναπτύξει τις δικές τους πλατφόρμες για τον σκοπό αυτό. Μία από αυτές είναι και το SoundScape της d&b audiotechnik και έρχεται από το Backnang όπου και εδρεύει, μια μικρή πόλη της Γερμανίας με έντονο Ελληνικό στοιχείο κοντά στην Στουτγκάρδη. Εκεί λοιπόν βρέθηκα μέσα Απριλίου, για ένα διήμερο σεμινάριο, (τριήμερο βασικά με την πρώτη μέρα αφιερωμένη στο NoizCalc, πρόγραμμα πρόβλεψης θορύβου της d&b βασισμένο στο Soundplan και αναπτυγμένο από κοινού από τις δύο εταιρείες, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία…), διήμερο σεμινάριο λοιπόν εμβάθυνσης στη λειτουργία του συστήματος, των αρχών σχεδιασμού του, την πρακτική εφαρμογή του σε χώρους και το κυριότερο, πως και αν μπορεί να σταθεί στην Ελληνική αγορά.
"d&b Soundscape is sound as you feel it" - Ημέρα πρώτη
Η μέρα ξεκίνησε με της απαραίτητες συστάσεις. Στο ρόλο των εκπαιδευτών ήταν οι:
Javier Frutos-Bonilla - Junior System Designer & Trainer και ο Janko Ramuscak - Senior member at Education & Application Support team
Και οι δύο είχαν την πολύτιμη βοήθεια της Banu Sabin - member at Education and Application Support team.
Σειρά πήραμε εμείς, οι εκπαιδευόμενοι, 11 τον αριθμό από διάφορες χώρες.
Η εταιρεία κρατάει χαμηλό τον αριθμό των συμμετεχόντων στα σεμινάρια της, max 12 στο συγκεκριμένο workshop, σε μια προσπάθεια για καλύτερη επικοινωνία μεταξύ εκπαιδευτών και εκπαιδευομένων. Αφού συστηθήκαμε και εμείς με την σειρά μας ξεκίνησε η παρουσίαση με τα βασικά χαρακτηριστικά του συστήματος ξεκινώντας από το Hardware.
DS100 Signal Engine
Ένας processor 64 input 64 output με Dante πρωτόκολλο, που μπορεί να δουλέψει και σαν stand alone matrix system με περιορισμένες δυνατότητες, level και delay adjustment, EQ LPF HPF και polarity (στο τελευταίο version), όλα αυτά για τα input και τα output, καθώς και μερικά ακόμα για το cross point section. Η συσκευή συνδέεται με τον έξω κόσμο μέσω 3 RJ 45 συνδέσεων, 2 για το Dante audio network (primary/secondary) και 1 Ethernet για τον έλεγχο μέσω Open Control Architecture (OCA/AES70) ή Open Sound Control (OSC) πρωτοκόλλου. Επίσης διαθέτει και 1 USB 3.0 θύρα για μελλοντική χρήση.
Η εύλογη απορία που είχαμε αν θα ακολουθήσει και version του DS100 με Milan πρωτόκολλο μιας και η εταιρεία ξεκίνησε να επενδύει σε αυτό, δεν απαντήθηκε κατά την διάρκεια του διημέρου! Όμως κατά την άποψη μου και με την πρόσφατη παρουσίαση του DS20 audio network bridge που “μιλά” το Milan τον περασμένο Φεβρουάριο στην ISE στο Άμστερνταμ, η έλευση μιας τέτοιας version είναι μονόδρομος με πιο πιθανό σενάριο την μορφή κάρτας. Αντικατάσταση δηλαδή σε υπάρχον DS100 της Dante κάρτας με κάρτας Milan.
DS10 Audio Network Bridge
Dante Digital interface μεταξύ του DS100 και όχι μόνο και των ενισχυτών της εταιρείας. Αναλαμβάνει να δρομολογήσει το σήμα από την είσοδο Dante στην έξοδο AES3 που θα του ορίσουμε για την οδήγηση του αντίστοιχου ενισχυτή. Με ένα ακόμα DS10 στην κονσόλα μας μπορούμε να στείλουμε στους ενισχυτές audio σήμα (η συσκευή εκτός από 8 AES3 εξόδους, διαθέτει και 2 εισόδους) αλλά και Ethernet control data για τον χειρισμό των ενισχυτών της d&b. Η συσκευή διαθέτει επίσης και 5-port Ethernet switch με επιλογή primary και redundant network για το Dante. Όμως οι πραγματικές δυνατότητες του DS100 απογειώνονται μόλις ενεργοποιήσεις τα En-Scene και En-Space Software Modules που είναι και η καρδιά του SoundScape συστήματος. Και όλα αυτά με latency μικρότερο του 1.5 ms.
En-Scene
Η ουσιώδη απόφαση που πρέπει να πάρουμε κατά την διάρκεια του σχεδιασμού είναι αν θα εφαρμόσουμε σύστημα 180 ή 360 μοιρών. Για μια απλή συναυλία το En-Scene 180 είναι αρκετό. Σε αυτή την περίπτωση ίσως και να μην χρειαστούμε καν το En-Space module. Όταν όμως έχουμε κίνηση έξω από τα όρια της σκηνής ή θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε το En-Space room emulation τότε χρειαζόμαστε εγκατάσταση 360 μοιρών.
Τι είναι όμως το En-Scene? Είναι η λειτουργία που ουσιαστικά παίρνεις το κάθε object, (δηλαδή το σήμα από την κάθε μία από τις 64 εισόδους) και το τοποθετείς σε όποιο σημείο θες πάνω στην σκηνή. Ένας αλγόριθμος αναλαμβάνει αυτή την διαδικασία λαμβάνοντας υπόψιν τον αριθμό των ηχείων που έχουμε συνδέσει στο σύστημά μας, την θέση αυτών στον χώρο, θέση που την έχουμε ορίσει από πριν στο ArrayCalc όταν σχεδιάζουμε των χώρο μας, καθώς και τα object groups που έχουμε ορίσει. Κατά την διάρκεια του σχεδιασμού ορίζουμε επίσης και τα function (loudspeaker) groups του συστήματος. Υπάρχουν 9 διαφορετικά function group, SUB array, Main system, Frontfill, Surround, SUBs group, Outfill, Delay line, Mono out και Ceiling με το κάθε ένα να έχει διαφορετικό, όπως αντιλαμβάνεστε ρόλο, στους υπολογισμούς. Το τελευταίο δε αναλαμβάνει δράση μόνο με το En-Space module.
Ο ίδιος αλγόριθμος, ο οποίος είναι χτισμένος πάνω σε θεμελιώδεις νόμους της φυσικής των μαθηματικών αλλά και σε ψυχοακουστικές μετρήσεις, αναλαμβάνει να κάνει μία ξεχωριστή μίξη για το κάθε function group και κατά συνέπεια για το κάθε ηχείο, δίνοντας στο κάθε object το κατάλληλο level, delay και frequency response ώστε σε όποιο σημείο του ακροατηρίου και αν καθόμαστε να βλέπουμε και να ακούμε τον καλλιτέχνη (object) από το ίδιο σημείο της σκηνής.
Όσον αφορά το delay υπάρχουν 3 modes. Off, Tight και Full και ενεργοποιούνται είτε globally είτε για το κάθε object ξεχωριστά. Στην θέση Off το object positioning δημιουργείτε βάση έντασης και μόνο, είναι λιγότερο ακριβές αλλά ιδανικό για γρήγορα μετακινούμενα objects, βλέπε τραγουδιστές τύπου Usain Bolt! Στο Tight mode ενεργοποιείται και το delay χωρίς όμως να δημιουργείται η αίσθηση του βάθους της σκηνής. Χρήσιμο για ηλεκτρονική μουσική ή προ ηχογραφημένο υλικό. Στην θέση Full όλες οι λειτουργίες είναι ενεργές έχοντας πλέον και την αίσθηση του βάθους με την εξτρά προσθήκη delay για το κάθε object ανάλογα με την απόστασή που έχει από το μπροστινό μέρος της σκηνής.
"d&b Soundscape is sound as you see it" - Ημέρα δεύτερη
Η δεύτερη μέρα άρχισε με τον απαραίτητο καφέ καθώς και ανασκόπηση της προηγούμενης ημέρας σε off the record mode δηλαδή πηγαδάκια μεταξύ των παρευρισκομένων. Και αφού καθίσαμε ξεκινήσαμε με...
En-Space
Πρόκειται για το δεύτερο Software Module το οποίο διευρύνει την En-Scene λειτουργία του DS100 και “χτίζει” ή “εμπλουτίζει” ένα υπάρχον ακουστικό περιβάλλον είτε εσωτερικό είτε εξωτερικό, με τεχνικές προσομοίωσης χώρων, 7 τον αριθμό μέχρι στιγμής. Ο κάθε χώρος έχει επιλεγεί από την d&b και θεωρείται διάσημος για την ακουστική του. Για την μέτρηση και την καταγραφή του ακουστικού αποτυπώματος του κάθε χώρου χρησιμοποιήθηκε η τεχνική “Boundary Plane Emulation”. H σκηνή διαιρείται πρώτα σε 3 ζώνες. Μία τέταρτη ζώνη αντιπροσωπεύει το ακροατήριο. Από την κάθε ζώνη λαμβάνονται πολλαπλά δείγματα με μικρόφωνα τοποθετημένα σε επιλεγμένες θέσεις περιμετρικά του χώρου, θέσεις οι οποίες αντιστοιχούν σε ηχεία που θα τοποθετηθούν στο περιβάλλον μας και μέσα από το En-Space module θα γίνει η προσομοίωση. Τα δεδομένα αυτά είναι αποθηκευμένα στην μνήμη του DS100 και ο αλγόριθμος θα αναλάβει να τα αξιοποιήσει ανάλογα με τα δεδομένα που θα ορίσουμε όταν σχεδιάζουμε το περιβάλλον μας μέσα από το ArrayCalc. Οι χώροι όπως είπαμε είναι 7 μέχρι στιγμής, περιλαμβάνουν αίθουσες από 200 έως 1950 καθίσματα με reverberation time από 1.7 έως 2.6 sec, όμως θα αυξηθούν σε μελλοντικά firmware updates. Κρίσιμο μεν, ευκόλως εννοούμενο δε, είναι, ότι ο χειριστής πρέπει να επιλέξει χώρους με μεγαλύτερο reverberation time από το φυσικό του πραγματικού χώρου ακρόασης, διαφορετικά η επέμβασή και η όλη επεξεργασία θα είναι άτοπη.
Array Calc
Και ήρθε η ώρα για το, ας το πούμε “hands on”! Να δημιουργήσουμε ένα SoundScape project με την βοήθεια του ArrayCalc. Όπως προαναφέραμε κατά την διάρκεια του σχεδιασμού θα πρέπει να αποφασίσουμε αν θα εφαρμόσουμε σύστημα 180 ή 360 μοιρών. Στην συνέχεια ανοίγουμε το ArrayCalc ενεργοποιούμε το SoundScape και Audio Networking στα settings του προγράμματος, βασικό γιατί έτσι ενεργοποιούνται ρυθμίσεις όπως “Early Reflections” και “Positioning” στο Venue tab type, η επιλογή του DS100 και DS10 στα devices και πολλά άλλα, επίσης ενεργοποιούμε και το Array Processing αν έχουμε Line Array συστοιχία για main σύστημα και θέλουμε την λειτουργία αυτή. Μετά σχεδιάζουμε τον χώρο μας, ακροατήριο, σκηνή, εξώστες αν υπάρχουν, στην συνέχεια τοποθετούμε τα ηχεία στον χώρο μας με τις απαραίτητες ρυθμίσεις, καθορίζουμε τα function groups των ηχείων, δημιουργούμε το patch μεταξύ DS100 και DS10, ενεργοποιούμε τα software modules που είναι εγκατεστημένα στο DS100 και θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε, αποθηκεύουμε το αρχείο και είμαστε έτοιμοι. Ακούγεται απλό αλλά δεν είναι. Θέλει πολύ προσοχή ειδικά στο patch των ενισχυτών μεταξύ Dante και AES3. Χρειάζεται καλό “House Keeping” από την αρχή του σχεδιασμού γιατί εύκολα μπορεί να χαθείς. Το αρχείο τώρα είναι έτοιμο να ανοίξει από το R1 Remote ώστε να περάσουν οι ρυθμίσεις στους ενισχυτές αλλά και για τον χειρισμό του.
R1 Remote
Τρόποι χειρισμού. Το σύστημα μπορείς να το διαχειριστείς πλήρως και σε πραγματικό χρόνο με το R1 Remote software, ενώ όσον αφορά την κίνηση των object το ελέγχεις και μέσω των ενσωματωμένων remote control plugin σε κονσόλες όπως DiGiCo όλη την σειρά SD, Avid Venue S6L και Lawo Mc2. Ανοίγοντας λοιπόν το R1 remote για πρώτη φορά το πρόγραμμα δημιουργεί αυτόματα, αφού πρώτα μας ρωτήσει βεβαίως και καλό είναι να δεχτούμε, remote και positioning views βάση των δεδομένων που έχουμε εισάγει στο ArrayCalc κατά τον σχεδιασμό. Τα extra views που δημιουργούνται για το SoundScape είναι DS100 inputs και outputs, En-Scene inputs, En-Scene positions, En-Space inputs, En-Space zones & rooms. Επίσης στο devices βλέπουμε ότι τα matrix input και output είναι ενεργοποιημένα και συμπληρωμένα. Το En-Scene positions είναι το view που σε συνδυασμό με μια οθόνη touch αν θέλουμε, ελέγχουμε live την κίνηση του object πάνω στην σκηνή. Ο άλλος τρόπος είναι μέσω των remote control plugin όπως αναφέραμε και πιο πάνω αλλά και από preset που δημιουργούμε μέσω OSC εντολών, από software όπως Qlab, Reaper κ.α. Ειδικά για το Qlab η d&b έχει άμεση συνεργασία με την figure53 την εταιρεία που αναπτύσσει το Qlab ώστε να ενσωματώνονται συνεχώς περισσότερες δυνατότητες χειρισμού στο εν λόγω πρόγραμμα.
Αναπτύσσονται επίσης και δεν θα αργήσουν να βγουν στην αγορά, συστήματα Live Object Tracking, που ο καλλιτέχνης θα φοράει ένα πομπό και η κάθε του κίνηση στην σκηνή θα περνάει στο DS100 “ακολουθώντας” τον αυτόματα, σε αντίθεση με την παρούσα κατάσταση όπου ο καλλιτέχνης “ακολουθεί” το DS100.
"d&b Soundscape is sound as it is meant to be heard"
Και κάπως έτσι τελείωσε και η δεύτερη μέρα στο Hall 14 στις εγκαταστάσεις της d&b στο Backnang. Μαζέψαμε τα πραγματάκια μας και αναχωρήσαμε με περισσότερες γνώσεις καινούργιες ιδέες και τεχνικές, κάποιες από τις οποίες θα βρουν εφαρμογή και εκτός από τα immersive πεδία.
Για τις ανάγκες των ακροάσεων στο Hall 14 ήταν εγκατεστημένο ένα σύστημα που αποτελούνταν ως επί το πλείστον από ηχεία της σειράς Y εκτός από τα front fill που ήταν από την σειρά Τ. Πιο συγκεκριμένα:
Για main σύστημα χρησιμοποιήθηκαν 5 συστοιχίες line array που η κάθε μία αποτελούνταν από 2 καμπίνες Υ8 στο πάνω μέρος με 3 Υ12 από κάτω. Για Sub υπήρχαν 7 Y-Sub τοποθετημένα κατά μήκος μπροστά από την σκηνή. Ακριβώς από πάνω τους 7 καμπίνες Τ-10 PS είχαν τον ρόλο των front fill. Τις θέσεις των surround (function group 360) πήραν 23 ηχεία Υ-10P γύρω από το ακροατήριο με άλλα 5 στην οροφή ως ceiling. Όλα οδηγούνταν από D20 ενισχυτές με το main σύστημα να έχει ενεργοποιημένο και το array processing.
Ευχαριστήσαμε ιδιαίτερα την “Colmillo Blanco Band” που καθ’ όλη την διάρκεια του διημέρου στεκόταν “ακούραστη” στην σκηνή για τις συνεχόμενες ακροάσεις που γινόντουσαν ώστε να εμπεδώνουμε καλύτερα κάθε τι καινούργιο που παρουσιαζόταν! Ουσιαστικά επρόκειτο για μια virtual μπάντα αποτελούμενη από ηχεία E8 και E12 να αναλαμβάνουν το ρόλο του εκάστοτε μουσικού – πηγής και ακριβώς μπροστά να βρίσκεται ένα AKG C-414 για τη λήψη του ήχου. Το αποτέλεσμα είναι ο χειριστής της κονσόλας να δουλεύει σε πραγματικές συνθήκες και “η μπάντα” να είναι πάντα “ακούραστη”.
Επίσης ιδιαίτερη μνεία έγινε στην πρόσφατη εγκατάσταση του συστήματος στο Royal Albert Hall Theatre. Είναι η μεγαλύτερη single room speaker system εγκατάσταση αυτή την στιγμή στον κόσμο με 517 ηχεία d&b διαφόρων μοντέλων εκ των οποίων τα 465 εγκατεστημένα σε διάφορα σημεία του θεάτρου και 52 σε ρόλο monitoring και fills. Όλα οδηγούνται από 73 τετρακάναλους ενισχυτές της εταιρείας.
"In the end, it’s about getting closer to the artist"
Συνοψίζοντας το SoundScape στα κατάλληλα χέρια, με το κατάλληλο υλικό, την σωστή προετοιμασία και με μία μπάντα που ξέρει να σταθεί αλλά και να ακολουθεί πιστά τις οδηγίες από τον ηχολήπτη / sound designer / immersive audio specialist, (ίσως να δούμε και καινούργιες ειδικότητες να δημιουργούνται στον χώρο), παίζει με το μυαλό και δημιουργεί μια πραγματικότητα που θα μείνει αξέχαστη στον ακροατή!
Μην ξεχνάμε ότι, ο τελικός αποδέκτης είναι ο ακροατής κ η καλύτερη δυνατή εμπειρία που θα αποκομίσει από μία τέτοια ακρόαση!
ΥΓ: Όσον αφορά τα ελληνικά δεδομένα...... κάποιος απλά πρέπει να κάνει την αρχή.....!
Το aLive ευχαριστεί θερμά τον Κώστα Ταλιαδώρο για τις πληροφορίες και τη γνώση που μοιράστηκε με τους αναγνώστες του aLive.
Περισσότερες πληροφορίες για την πλατφόρμα SoundScape αλλά και για όλα τα προϊόντα της d&b audiotechnik θα σας δώσουν στην Telmaco…
Επαφή
Telmaco
