Το παρακάτω άρθρο (της Κατερίνας Παναγοπούλου) το συζητούσαμε εδώ και καιρό. Ίσως γιατί στην πραγματικότητα απαντάει σε ένα περιττό (κατά τη γνώμη μου) ερώτημα: «πρέπει πάντα να καλιμπράρω το PΑ σύστημά μου?», στο οποίο η απάντηση είναι η προφανής: «φυσικά και πρέπει πάντα να καλιμπράρεις το σύστημά σου»...

Επειδή όμως βρισκόμαστε στη χώρα όπου ακόμα συζητάμε (και θα το κάνουμε για πολλούς αιώνες ακόμα κατά πως φαίνεται) τα προφανή και αυτονόητα σε όλους τους τομείς, παρακάλεσα την Κατερίνα Παναγοπούλου (στα πλαίσια μιας ευρύτερης συζήτησης / προβληματισμό που είχαμε προ καιρού για το εάν τελικά είναι απαραίτητο το system calibration και γιατί) να μαζέψει όλους ‘τους προφανείς’ αλλά και τους μη προφανείς (κυρίως αυτούς) λόγους για το παραπάνω ερώτημα σ’ ένα άρθρο και επιπλέον αν μπορεί, να ζητήσει και τις απόψεις από δυο - τρείς ανθρώπους του ευρύτερου audio pro κλάδου που κάνουν εδώ και χρόνια αυτή τη δουλειά σε υψηλό επίπεδο...
Κι όλα αυτά ώστε να καταλήξουμε κάπου τεκμηριωμένα για το αν τελικά είναι απαραίτητο ή όχι, το Calibration ενός ηχητικού συστήματος...

Τελικά η Κατερίνα μπόρεσε (και έφερε εις πέρας και το άρθρο και τις συνεντεύξεις) και τα ενσωμάτωσε όλα αυτά με απλό και κατανοητό για τον καθένα τρόπο στο κείμενο που ακολουθεί...

Η αφορμή και ο προβληματισμός...
Είναι καιρός που θέλω να γράψω αυτό το άρθρο. Η αρχική ιδέα προήλθε ένα πρωί μετά από μια δουλειά που είχα κάνει, ως Sound System Engineer, και μιας συζήτησης με τον ιδιοκτήτη της rental εταιρείας. Το γενικό πλαίσιο της συζήτησης ήταν ότι ο ήχος δε φέρνει χρήματα πια παρά μόνο τα φώτα, κάτι στο οποίο δε με βρίσκει απόλυτα αντίθετη για τα πλαίσια της Ελλάδας, αλλά ούτε και απόλυτα σύμφωνη. Επίσης αναφέρθηκε ότι η ρύθμιση ενός συστήματος ήχου (calibration) είναι πολυτέλεια την οποία ο κόσμος έτσι κι αλλιώς δεν την αντιλαμβάνεται.

Σκεπτόμενη την εμπειρία που έχω τόσα χρόνια σαν ακροατής, από 4 χρόνων πάω σε συναυλίες, σαν ηχολήπτης εδώ και 22 χρόνια αλλά και σαν Sound System Engineer αυτή η δήλωση μου φάνηκε ότι δε στέκει, οπότε αποφάσισα να το ψάξω λίγο πιο επιστημονικά και να δω τελικά τι είναι αντικειμενικά αλήθεια και τι όχι.

Αρχικά σκέφτηκα να ψάξω μελέτες ψυχοακουστικής οι οποίες θα μπορούσαν είτε να στηρίξουν τα επιχειρήματα μου είτε να τα απορρίψουν. Στη συνέχεια σκέφτηκα να απευθυνθώ σε επαγγελματίες που εργάζονται πολλά χρόνια είτε σαν Sound System Engineer, είτε σαν ηχολήπτες και τέλος να σας παραθέσω όλη αυτή την έρευνα προς δική σας απόλαυση και ενημέρωση.

Παρόλο που εργάζομαι freelance και σαν Mixing Engineer και σαν Sound System Engineer επέλεξα να το γράψω αυτό το άρθρο από την πλευρά του Sound System Engineer. Όπου χρησιμοποιώ πρώτο πρόσωπο παίρνω λοιπόν τον ρόλο του Sound System Engineer.

Περί Calibration, Tuning και Toning
Ξεκινώντας θα ήταν χρήσιμο να διευκρινίσουμε τις έννοιες του calibration, του tuning και του toning.

Το calibration ενός ηχητικού συστήματος είναι η ρύθμιση του συστήματος έτσι ώστε να έχει ομοιόμορφη εντασιακή και συχνοτική απόκριση σε όλη την περιοχή ακρόασης, μέγιστη ευκρίνεια και καλύτερη δυνατή ηχητική απεικόνιση (sonic imaging). ⁽¹⁾ Έχει να κάνει με την ομοιόμορφη ακρόαση σε όλες τις θέσεις και τις μακρινές και τις κοντινές και είναι ένας αντικειμενικά επαληθεύσιμος στόχος αν και σε κάποιες περιπτώσεις δεν είναι απόλυτα εφικτό. Στην περίπτωση που υπάρχει ομοιόμορφη ακρόαση σε όλο το ακροατήριο η μίξη που κάνει ο ηχολήπτης ταυτίζεται με αυτό που ακούει το κοινό. To calibration αφορά την κατάλληλη επιλογή ηχείων, την σωστή καλωδίωση κάθε οδηγού, την σωστή εγκατάσταση του συστήματος έτσι ώστε να πληρεί τις προδιάγραφες του χώρου, την σωστή λειτουργεία και στόχευση του συστήματος, το σωστό crossing (crossover), το tuning του συστήματος, την παρακολούθηση του και πιθανή διόρθωση-παρέμβαση κατά την διάρκεια της εκδήλωσης.

Απαραίτητη είναι η χρήση software προσομοίωσης, εργαλείων ανάλυσης και των αυτιών του Sound System Engineer. Το tuning είναι μέρος του calibration που αφορά την σωστή ρύθμιση του χρόνου αναπαραγωγής κάθε δρόμου του ηχητικού συστήματος και κάθε συμπληρωματικού ηχείου που υπάρχει για την ολοκληρωμένη κάλυψη του χώρου του ακροατήριου  (π.χ. delay ηχεία, frontfills, outfills, under balcony κτλ). Περιλαμβάνει επίσης την ρύθμιση της χροιάς του συστήματος με την χρήση IIR, FIR και ότι συμπληρωματικά φίλτρα παρέχει η κάθε κατασκευάστρια εταιρεία.
Ο απώτερος στόχος του calibration είναι το εκάστοτε ηχητικό σύστημα να «ακούγεται» όπως προτείνει η κατασκευάστρια εταιρεία. Δεν έχει καμία σχέση με την έννοια «ακούγεται καλό». Το «καλό» είναι υποκειμενικό.

Το toning ενός ηχητικού συστήματος είναι μια εντελώς υποκειμενική προσέγγιση που λαμβάνει υπόψιν τους καλλιτεχνικούς σκοπούς χρήσης του συστήματος. Είναι η ρύθμιση του equalizer στην έξοδο της κονσόλας μίξης που οδηγεί το ηχητικό σύστημα. Ο εκάστοτε ηχολήπτης μπορεί να το αλλάξει και να το διαμορφώσει κατά την δική του προτίμηση. Δεν είναι κάτι που μπορεί να προκαλέσει διαφωνία ανάμεσα στον ηχολήπτη και στον Sound System Engineer. Εφόσον έχω εξασφαλίσει ότι η μίξη του ηχολήπτη μεταδίδεται εξίσου σε όλους στο δωμάτιο (δηλαδή calibration του ηχητικού συστήματος), η δουλειά μου έχει ολοκληρωθεί. Παρόλα αυτά έχω την άποψη μου και δεν έχει καμία σημασία εάν δεν μου ζητηθεί. ⁽²⁾ Δεν υπάρχει καμία αντικειμενικότητα και η χρήση του analyser δεν είναι απαραίτητη.
Ένα καλό toning ενισχύει τη μουσική ποιότητα ή τη φυσική ποιότητα του ήχου. Ένα κατάλληλο calibration διασφαλίζει ότι το καλό (ή κακό) toning θα ακούγεται ομοιόμορφα σε όλο το ακροατήριο.

ΗΧΟΣ: ο μυστικός συναισθηματικός αγγελιοφόρος μιας μουσικής ή μιας θεατρικής παράστασης...
Έρευνες ⁽³⁾ έχουν αποδείξει πως η ποιότητα και η καταληπτότητα του ήχου μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τον τρόπο που αντιλαμβάνεται το ακροατήριο μια παράσταση. Ιστορικά, οι χώροι θεατρικών και μουσικών παραστάσεων έχουν σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε η αρχιτεκτονική να παρέχει επαρκή φυσική ακουστική ενίσχυση για μια παραγωγή. Στη σύγχρονη εποχή, η ώθηση για μεγαλύτερη χωρητικότητα κοινού, η χρήση χώρων «πολλαπλών χρήσεων» και οι αλλαγές στον τύπο και την ενορχήστρωση της παράστασης έχουν απαιτήσει τη χρήση ηλεκτρονικής ενίσχυσης.

Ο ήχος θεωρείται ο μυστικός συναισθηματικός αγγελιοφόρος μιας μουσικής ή μιας θεατρικής παράστασης.⁽⁴⁾ Παρόλο που η εικόνα είναι κάτι απόλυτα αντιληπτό, αντικειμενικό και συνειδητό, ο ήχος λειτουργεί υποσυνείδητα για έναν απλό ακροατή. Μπορεί τα οπτικά εφέ να εντυπωσιάζουν άμεσα αλλά τι θα συνέβαινε εάν ο ήχος δεν ήταν συμβατός με αυτά; Πως θα μπορούσε κάποιος να απολαύσει μια συναυλία όταν δεν θα άκουγε από την θέση ακρόασης του με ευκρίνεια ή εάν υπήρχε χρονική καθυστέρηση ανάμεσα σε αυτό που βλέπει από την σκηνή και σε αυτό που ακούει ή ακόμα περισσότερο εάν άκουγε τον ήχο από δυο πηγές με διαφορετική χρονική άφιξη στα αυτιά του; Ο ήχος είναι η ακουστική εικόνα μιας ζωντανής παράστασης και χρειάζεται ένα αυτί εκπαιδευμένο στην ανθρώπινη αντίληψη για να μετατρέψει τον ήχο σε κάτι που μπορεί να νιώσει συναισθηματικά και σωματικά το κοινό. Χωρίς ένα σωστό ηχητικό αποτέλεσμα μια παράσταση μπορεί να αποτύχει. Για να υπάρξει ένα επιτυχημένο αποτέλεσμα υπάρχει μια αλυσίδα πραγμάτων που θα πρέπει να συμβούν ξεκινώντας από τους μουσικούς έως την τελική αναπαραγωγή του ήχου από τα ηχεία και μέσα σε αυτήν την αλυσίδα αναμφισβήτητα εμπεριέχεται η σωστή εγκατάσταση και ρύθμιση του ηχητικού συστήματος από τον κατάλληλο άνθρωπο, προκειμένου ο ηχολήπτης να μπορέσει να μεταφέρει στο ακροατήριο το αποτέλεσμα που θέλει να αποδώσει.

Τα ηχητικά συστήματα προσπαθούν να παρέχουν την επιθυμητή ποιότητα, ένταση και ευκρίνεια του ήχου σε ολόκληρο το κοινό. Διάφοροι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν το τελικό αποτέλεσμα: χρονική παραμόρφωση, αναλογία σήματος προς θόρυβο, και ανωμαλίες απόκρισης συχνότητας. Ένας από τους στόχους κατά την εγκατάσταση και ρύθμιση ενός ηχητικού συστήματος είναι να παρέχει ευκρίνεια στον ήχο αυξάνοντας την αναλογία σήματος προς θόρυβο, ενώ προσθέτει ελάχιστο τονικό χρωματισμό και χρονική παραμόρφωση. Αναφέραμε επίσης, προηγουμένως ότι επιπλέον στόχοι είναι η ομοιόμορφη εντασιακή και συχνοτική κάλυψη του χώρου στον οποίο βρίσκεται το ακροατήριο. Έτσι αρχικά διευκολύνεται ο ηχολήπτης κατά την μίξη του και όσον αφορά το ακροατήριο δεν αλλάζει η ακρόαση όπου και αν κινηθεί κάποιος μέσα στον χώρο.

Ένταση, loudness και calibration
Σημαντικό είναι επίσης να υπάρχει κατάλληλη και ομοιόμορφη στάθμη έντασης με ευκρίνεια, προκειμένου οι θεατές να μπορούν να έχουν μια ξεκούραστη ακρόαση που θα τους προσφέρει στο τέλος μια ικανοποίηση και μια ψυχική ανάταση. Σε ένα αντίθετο αποτέλεσμα θα υπάρχουν ορισμένες περιοχές του ακροατηρίου που θα εκτίθενται σε υπερβολική ένταση, το οποίο θέτει ζητήματα Υγείας και Ασφάλειας καθώς μπορεί να προκληθεί μόνιμη βλάβη στην ακοή των μελών του ακροατηρίου ή εμβοές μετά τη συναυλία. Επίσης θα  δημιουργήσει εκνευρισμό, κούραση, και δυσαρέσκεια.

Ο Dr. Wang, κοινωνικός ψυχολόγος και ανώτερος λέκτορας στο Πανεπιστήμιο James Cook University (JCU) στη Σιγκαπούρη, διεξήγαγε μια σειρά μελετών για να διερευνήσει πώς η αντίληψη της ακουστότητας (loudness) σχετίζεται με τα συναισθήματα διαπροσωπικών σχέσεων. Η έρευνα ⁽⁵⁾ καταλήγει ότι οι πιο δυνατοί ήχοι κάνουν τους ανθρώπους να αισθάνονται σωματικά και κοινωνικά πιο κοντά με άλλους ανθρώπους, ενώ οι πιο χαμηλοί ήχοι κάνουν τους ανθρώπους να αισθάνονται μια αίσθηση μοναξιάς και απομόνωσης. Θεωρείται ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός πως οι παρελθοντικές εμπειρίες συναθροίσεων και φυσικής επαφής με άλλους ανθρώπους συνοδεύονται συνήθως από ηχητικές εντάσεις και αυξημένο loudness - όπως σε πάρτι, παρελάσεις και άλλες συγκεντρώσεις– ενώ οι εμπειρίες απομόνωσης συμβαίνουν συχνά σε πιο ήσυχα περιβάλλοντα, όπως το να είσαι μόνος σε μια ήσυχη κρεβατοκάμαρα.

Οι εμπειρίες κοινωνικής εγγύτητας, τείνουν επίσης να συνυπάρχουν με την ένταση, καθώς οι άνθρωποι τείνουν να είναι πιο λεκτικοί με τους φίλους τους και πιο ήσυχοι με αγνώστους. Με την πάροδο του χρόνου, οι επαναλαμβανόμενες συνυπάρξεις της έντασης με τη σωματική και κοινωνική εγγύτητα με άλλους, μπορεί να επέτρεψαν τη δημιουργία ψυχικών συσχετισμών, έτσι ώστε η απλή έκθεση στην ηχηρότητα να προκαλεί συναισθήματα σωματικής και κοινωνικής εγγύτητας. Τέλος, η έρευνα προτείνει επίσης ότι η έκθεση στην ένταση μπορεί να βοηθήσει στην προστασία από τις αρνητικές ψυχολογικές επιπτώσεις του κοινωνικού αποκλεισμού, όπως αισθήματα μοναξιάς και επιδείνωση της διάθεσης. Αυτό πιθανώς οφείλεται στο ότι η αίσθηση της συντροφικότητας που παρέχεται από το loudness συμβάλλει στην αντιστάθμιση του ψυχολογικού πόνου της κοινωνικής απόρριψης. Αυτήν την γνώση μπορεί να την χρησιμοποιήσει ο Sound System Engineer προκειμένου να δημιουργήσει το κατάλληλο ηχητικό περιβάλλον για κάθε παράσταση ανάλογα με τις ανάγκες της.

Συχνότητες και calibration
Μεγάλη επίδραση έχουν οι συχνότητες στις αντιδράσεις των ανθρώπων. Οι χαμηλές συχνότητες δεν είναι μόνο ακουστές αλλά και αισθητές στο σώμα του εκάστοτε ακροατή. Το έσω αυτί, ανταποκρίνεται σε ήχους χαμηλής συχνότητας. Ήχοι χαμηλών συχνοτήτων μας κάνουν να θέλουμε να κινηθούμε ⁽⁶⁾ και συμβάλλουν στο ενεργειακό μας επίπεδο. Η παρατεταμένη ακρόαση ήχων χαμηλών συχνοτήτων, λόγω της φύσης τους, μπορεί να μας εξουθενώσει. Μελέτη έχει γίνει πάνω στη Rock και στη Rap μουσική που λόγω των χαμηλών συχνοτήτων το υγρό μέσα στα ημικυκλικά κανάλια του προθαλάμου του αυτιού αρχίζει να περιστρέφεται και ο ακροατής εναρμονίζεται με τον ρυθμό της μουσικής. Κατά την διάρκεια ακρόασης αν συνεχίσει να περιστρέφεται το υγρό μπορεί σύντομα ο ακροατής να βρεθεί σε κατάσταση έκστασης»⁽⁷⁾. Οι ήχοι χαμηλής συχνότητας χρησιμοποιούνται στην πραγματικότητα και από ηγέτες που θέλουν να χειραγωγήσουν ή να κάνουν πλύση εγκεφάλου στους ανθρώπους τους. ⁽⁸⁾ Όλες οι κύριες ομιλίες του Αδόλφου Χίτλερ ήρθαν μετά άκουσμα τυμπάνων που έβαζε τους ακροατές σε μια υπνωτική έκσταση! Οι υψηλές συχνότητες αντιθέτως διεγείρουν τον εγκέφαλο και του δίνουν ενέργεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι στον στρατό που οι ήχοι χαμηλής συχνότητας (τα τύμπανα) χρησιμοποιούνται για να κάνουν τους στρατιώτες να θέλουν να κινούνται αλλά μπορεί να είναι κουραστικοί και ήχοι υψηλής συχνότητας (οι τρομπέτες), όπως προαναφέραμε, χρησιμοποιούνται για να διεγείρουν τον εγκέφαλο και δώσουν ενέργεια στους στρατιώτες ώστε να μπορούν να βαδίζουν περισσότερο.

Σκεπτόμενοι πως επηρεάζουν οι συχνότητες τον άνθρωπο θα μπορούσαμε χαρακτηριστικά να πούμε πως σημαντικό ρόλο έχει η τοποθέτηση των sub και ο τρόπος ρύθμισης των χαμηλών συχνοτήτων. Αυτό έχει να κάνει με το είδος της μουσικής και με την αίσθηση που θέλουμε να προσφέρουμε στον ακροατή. Εάν αυτό δεν πραγματοποιηθεί στο στάδιο του calibration δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί κατά την μίξη του ηχολήπτη. Ομοίως η τοποθέτηση και η στόχευση των ηχείων που αναπαράγουν υψηλές συχνότητες είναι απαραίτητο να γίνει με τρόπο που η ενέργεια τους να κατανέμεται ομοιόμορφα σε όλον τον χώρο του ακροατήριου. Έτσι διατηρείται σταθερή η αναλογία της ενέργειάς τους σε σχέση με την ενέργεια των χαμηλών.

Πως το calibration επηρεάζει τον ηχολήπτη
Κατά την εγκατάσταση και ρύθμιση ενός ηχητικού συστήματος βασικός σκοπός είναι η βελτιστοποίηση του με βάση την εκάστοτε εφαρμογή. Επίσης το κάθε σύστημα πρέπει να ακούγεται έτσι όπως προτείνει η εκάστοτε εταιρεία, να εκμεταλλευτούμε στα μέγιστα τις δυνατότητες του προκειμένου να έχουμε το βέλτιστο ηχητικό αποτέλεσμα με βάση το είδος της μουσικής και τον χώρο στον οποίο θα πραγματοποιηθεί η εγκατάσταση του συστήματος, λαμβάνοντας υπόψιν όλες τις παραμέτρους που σχετίζονται με τις δυνατότητες του κάθε συστήματος και την ανάρτησή του.

Αυτό διευκολύνει στο μέγιστο την δουλεία του ηχολήπτη κατά την μίξη, γιατί παρόλο που έχει περιορισμένη θέση ακρόασης μπορεί να αντιλαμβάνεται τι ακούει όλο το ακροατήριο. Σε περίπτωση που η μπάντα που συνεργάζεται ο ηχολήπτης παίζει σε κάποιο φεστιβάλ που έχει περιορισμένο χρόνο για το sound check το σωστά τοποθετημένο και ρυθμισμένο σύστημα θα μειώσει τον χρόνο που χρειάζεται ο ηχολήπτης καθώς δεν θα χρειαστεί να λύσει ανεπιθύμητα προβλήματα (που πιθανόν να μην λύνονται με τα εργαλεία που έχει στην διάθεση του), αλλά αυτά μπορούν και θα έχουν ήδη αντιμετωπιστεί από τον Sound System Engineer. Εάν η μπάντα κάνει περιοδεία τότε όπου και να παίξουν, ο ηχολήπτης θα συναντάει συστήματα που θα ακούγονται παραπλήσια εάν όχι το ίδιο και αυτό τον βοηθάει να κάνει γρήγορα και αποτελεσματικά την μίξη του.

Σε μια μόνιμη εγκατάσταση, ή μεγάλης διάρκειας εγκατάσταση (σεζόν) είναι αναμφισβήτητα απαραίτητη η σωστή εγκατάσταση και ρύθμιση του συστήματος γιατί εκεί ο Sound System Engineer θα έχει ήδη αντιμετωπίσει προβλήματα ακουστικής που ο ηχολήπτης με τα εργαλεία που έχει (κονσόλα) δεν μπορεί να τα αντιμετωπίσει. Ο ηχολήπτης στο rider ζητάει συγκεκριμένα συστήματα γιατί ξέρει πως ακούγονται και σημαντικό το σύστημα να τοποθετηθεί και ρυθμιστεί σωστά για να λειτουργήσει ο ηχολήπτης απρόσκοπτα και να μπορεί να αποδώσει τα μέγιστα κατά την μίξη του.

Ένα σύστημα που δεν έχει ρυθμιστεί ή έχει τοποθετηθεί και ρυθμιστεί λάθος θα έχει ως αποτέλεσμα κακή ποιότητα ήχου και ενίσχυση ανεπιθύμητων ακουστικών φαινομένων του χώρου, μερικές φορές σε βαθμό που το υλικό που αναπαράγεται να μην είναι αναγνωρίσιμο ή να μην υπάρχει η απαραίτητη ισχύς. Άλλο σημαντικό πρόβλημα σε ένα τέτοιο σύστημα (π.χ. τα sub να μην είναι time aligned με τους δορυφόρους) ο ηχολήπτης θα ζορίσει περισσότερο το σύστημα με αποτέλεσμα να υπάρξει μεγαλύτερη φθορά μειώνοντας τον χρόνο λειτουργείας του και πιθανόν κάποιες φορές να υπάρξει βλάβη.

Sound System Designer και Sound System Engineer
Όσον αφορά την ορολογία, υπάρχει μεγάλη επικάλυψη μεταξύ του Sound System Designer και του Sound System Engineer και πολύ συχνά οι επαγγελματίες στον χώρο χρησιμοποιούν και τους δυο όρους συνδυαστικά (Sound System Designer/Engineer)

Sound System Designer είναι κάποιος που σχεδιάζει ένα σύστημα ήχου. Δηλαδή ο Sound System Designer είναι κάποιος που ασχολείται με όλους τους παράγοντες που σχετίζονται με τον σχεδιασμό της εγκατάστασης (deployment) και της λειτουργίας του συστήματος συμπεριλαμβανομένου του σχεδίου τοποθέτησης του συστήματος ήχου και του σχεδιασμού της διανομής του σήματος (signal distribution).
Ας δούμε αναλυτικά ποια είναι η δουλεία του Sound System Designer. Ξεκινάει από την μέτρηση των διαστάσεων του χώρου και τον έλεγχο των σημείων ανάρτησης του συστήματος προκειμένου να προχωρήσει στο σχεδιασμό. Μερικές φορές μπορεί να λάβει από την παραγωγή 2D ή 3D CAD αρχεία, αλλά και πάλι θα πρέπει να τα επαληθεύσει on site. Κατόπιν ακολουθεί η μελέτη και η ηχητική προσομοίωση του συστήματος στον χώρο με την χρήση κατάλληλων software. Η κατανόηση και η ανάλυση των δεδομένων του software είναι κρίσιμης σημασίας για το τελικό αποτέλεσμα. Μέσα από αυτό επιλέγει το κατάλληλο ηχητικό σύστημα δηλαδή το είδος και πλήθος ηχείων, τον αριθμό των SUB, το είδος και πλήθος ενισχυτών, την καλωδίωση αυτών και την τοποθέτηση τους με βάση το χώρο και το είδος την μουσικής.
Όμως, δεν μπορεί κάποιος να είναι καλός Sound System Designer εάν δεν έχει εμπειρία σε όλους τομείς της Μηχανικής Ηχητικών Συστημάτων.

Ο Sound System Engineer υλοποιεί και διαχειρίζεται όλους τους παράγοντες που αφορούν την εγκατάσταση, καλωδίωση και ρύθμιση του ηχητικού συστήματος. Θα πρέπει να εξασφαλίσει την σωστή και ακριβή (με βάση τον αρχικό σχεδιασμό του Sound System Designer) τοποθέτηση του συστήματος, την ορθότητα της καλωδίωσης, να ρυθμίσει το ηχητικό σύστημα όσον αφορά την χρήση των κατάλληλων preset για το κάθε ηχείο, τον σωστό χρόνο αναπαραγωγής του ήχου για όλα τα ηχεία, και τέλος με την χρήση FIR και IIR φίλτρων (electronic optimization) να πετύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η τελική ρύθμιση ενός ηχητικού συστήματος για να είναι επιτυχημένη θα πρέπει να υπάρχει ευκρίνεια στον ήχο, ομοιόμορφη ένταση και συχνοτική απόκριση σε όλον τον χώρο του ακροατηρίου ή τουλάχιστον στο μεγαλύτερο δυνατό ποσοστό αυτού.

Ο Sound System Engineer μπορεί επίσης να σχεδιάσει ένα σύστημα και εδώ είναι η αλληλοεπικάλυψη των δυο ρόλων. Άρα σε υψηλό επίπεδο πρέπει να μπορεί κάποιος να είναι και τα δύο. Ο Sound System Engineer έχει λοιπόν ένα ευρύ φάσμα διακριτών ευθυνών και ο βασικός στόχος είναι να δημιουργήσει ένα αποτελεσματικό, ασφαλές, ισορροπημένο και αποδοτικό σύστημα ήχου, παρέχοντας στον ηχολήπτη τα εργαλεία που χρειάζεται για να δημιουργήσει τον επιθυμητό για αυτόν ήχο.

Η γνώση Φυσικής και Ψυχοακουστικής και η εφαρμογή τους σε κάθε περίπτωση είναι απαραίτητη εφόσον ο ήχος έχει και αντικειμενικά χαρακτηριστικά (ταχύτητα διάδοσης, συχνότητα, περίοδος, πλάτος-ένταση, μήκος κύματος, περιβάλλουσα-A.D.S.R., φάση, αρμονικές) και υποκειμενικά χαρακτηριστικά (ύψος, ακουστότητα, χροιά). Η γνώση και η χρήση ακουστικής έχει να κάνει κυρίως με την αντίληψη των φαινομένων του ήχου που εμφανίζονται στον εκάστοτε χώρο που θα τοποθετηθεί και θα ρυθμιστεί ένα σύστημα και στον τρόπο αποφυγής ή μείωσης των ανεπιθύμητων φαινομένων κάθε φορά. Η γνώση και η χρήση της ψυχοαακουστικής, δηλαδή πως αντιλαμβάνεται ο ανθρώπινος εγκέφαλος τον ήχο, κατά τον σχεδιασμό της τοποθέτησης του ηχητικού συστήματος και κατά την ρύθμιση του είναι απαραίτητη γιατί κατευθύνει τον σχεδιαστή έτσι ώστε να δημιουργήσει για τον ακροατή μοναδικές εμπειρίες. Απαραίτητη γνώση είναι επίσης η νέα τεχνολογία όσον αφορά τα ηχητικά συστήματα, η πολλαπλή γνώση γύρω από διαφορετικά ηχητικά συστήματα όλων των εταιρειών και η συνεχής παρακολούθηση της εξέλιξης τους. Επιπρόσθετες και απαραίτητες γνώσεις που πρέπει να έχει είναι μηχανική ηλεκτρολογία, rigging, μαθηματικά, βαθύτερη κατανόηση ηχητικών συστημάτων για live και βασική κατανόηση μίξης για live.

Επίσης υπάρχουν κάποιες δεξιότητες που δεν πρέπει να τις αγνοήσουμε. Αυτές είναι η άριστη ακοή, η ηγετική ικανότητα, η οργάνωση, η εστίαση στην λεπτομέρεια, το πνεύμα ομαδικότητας, η ικανότητα ανάθεσης καθηκόντων στην υπόλοιπη ομάδα: riggers, ηλεκτρολόγους, roadies και τεχνικούς ήχου και η προσαρμοστικότητα. Κάθε εκδήλωση είναι διαφορετική και ο Sound System Engineer πρέπει να είναι πλήρως προετοιμασμένος για οποιοδήποτε πρόβλημα ακουστικής εμφανιστεί, εξοπλισμό που δεν λειτουργεί σωστά και πολλά άλλα.

Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το επάγγελμα του Sound System Engineer και του του Sound System Designer δεν έχει καμία στατικότητα και όποιος απασχολείται με αυτά μελετά και ενημερώνεται συνεχώς προκειμένου να εξελίσσεται. Επίσης η πολυπλοκότητα και ο συνδυασμός των γνώσεων και δεξιοτήτων που απαιτούνται από εντελώς διαφορετικά πεδία οδηγεί στο αποτέλεσμα η υλοποίηση μιας ηχητικής εγκατάστασης να είναι επιτυχημένη και να ξεχωρίζει ή όχι.

Αντί Επιλόγου
Το calibration ενός ηχητικού συστήματος είναι μια σημαντική διαδικασία και υπάρχουν ραγδαίες εξελίξεις στην τεχνολογία και τα εργαλεία που βοηθούν σε αυτό. Παρόλα αυτά, η σχεδίαση και η βελτιστοποίηση ενός συστήματος ήχου είναι μια πολύ περίπλοκη εργασία που απαιτεί συγκεκριμένο σύνολο γνώσεων, δεξιοτήτων και εμπειρία σε συνδυασμό με την κατανόηση των τελικών στόχων και των αναγκών του πελάτη καθώς και καλλιεργημένη αισθητική. Έτσι, υπό τον όρο ότι ένα δεδομένο σύστημα είναι λειτουργικό, η εύρεση ενός καλού Sound System Engineer μπορεί να είναι πολύ πιο σημαντική από την επιλογή ενός συγκεκριμένου συστήματος PA. Γνωρίζοντας σε λεπτομέρεια πως αντιλαμβάνεται τον ήχο ο ανθρώπινος εγκέφαλος και πως επηρεάζει την συμπεριφορά του ανθρώπου, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η ύπαρξη του Sound System Engineer που θα επιλέξει την σωστή εγκατάσταση και διανομή ηχητικού σήματος και θα ρυθμίσει το ηχητικό σύστημα είναι απαραίτητη σε κάθε μουσική παραγωγή είτε αυτή είναι live, είτε είναι προηχογραφημένο υλικό π.χ. DJ σετ.

O Sound System Engineer πρέπει να μπορεί να εκμεταλλευτεί όλη αυτή την γνώση προς όφελος του τελικού ηχητικού αποτελέσματος που θέλει να αποδώσει και να αντιμετωπίζει το εκάστοτε ηχητικό σύστημα σαν ένα μοναδικό μουσικό όργανο που αλλάζει σε κάθε παράσταση και λόγω του είδους της μουσικής που θα αναπαράγει, αλλά και λόγω του χώρου που θα τοποθετηθεί.

Ας εξετάσουμε και το θέμα του budget και κατά πόσο η δουλειά αυτή είναι πολυτέλεια ή τελικά το ακριβώς αντίθετο, αν δηλαδή μπορεί τελικά να εξοικονομήσει και χρήματα. Ένα πάρα πολύ καλό ηχητικό αποτέλεσμα αδιαμφησβήτητα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την σωστή εγκατάσταση και διανομή ηχητικού σήματος, και την κατάλληλη ρύθμιση του ηχητικού συστήματος, δηλαδή το σωστό calibration, όπως είδαμε προηγουμένως. Μια εταιρεία rental που είτε εστιάζει στο live είτε ασχολείται με events και επενδύει σε έναν Sound System Engineer αυτό που θα συμβεί είναι να πέτυχει το βέλτιστο ηχητικό αποτέλεσμα. Έτσι ο κόσμος θα απολαύσει την εκδήλωση, θα υπάρχει μια ξεκούραστη θετική ενέργεια διασκέδασης στους ακροατές με αποτέλεσμα είτε η παραγωγή είτε ο planner να προτιμήσει να συνεργαστεί ξανά με την εταιρεία αυτή. Στην περίπτωση που η εταιρεία ασχολείται με events πιθανόν ακροατές οι οποίοι συμμετέχουν στο event να θελήσουν να ψάξουν να βρουν ποια είναι η εταιρεία για να κλείσουν τη δική τους εκδήλωση μαζί της. Εάν κάποιος με ρωτήσει τελικά αν χρειάζεται ο Sound System Engineer η απάντηση είναι ότι είναι απαραίτητος σε κάθε δουλειά και για λόγους ηχητικού αποτελέσματος, αλλά και για θέμα εξοικονόμησης χρημάτων.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ (σ.σ. οι συνεντεύξεις παρατίθενται αμετάφραστες για καλύτερη αμεσσότητα και ακρίβεια των δηλώσεων των τριών συνομιλητών μας, τους οποίους ευχαριστούμε για τη συνεργασία και την προθυμία τους)...  

Sergey Becker - L-Acoustics application engineer for the UK and Ireland and CIS with 20+ years of live events system engineering and mixing experience.

 aLive: Sergey calibrating stereo and immersive systems (L-ISA) for one of the biggest and innovative companies in the world, L-Acoustics, I would like to ask you what parameters make a calibration successful?
For a successful calibration the first and most important aspect is to understand what the calibration is. At L-Acoustics we view calibration as a wide-scope global optimisation of the sound system. A sound system is a tool which we use to achieve certain performance criteria so we need to know what we are aiming for as the end result. The end result may include various technical parameters many of which are measurable, such as SPL, SPL distribution, LF Contour, evenness of tonality etc. We also need to stay within certain constraints such as weight and size limits, sightlines, budget, etc. So calibration of the tool called sound system includes dealing with many different steps and aspects of the entire workflow. It involves system design review and addressing any possible deviations from the original design, eliminating various design and implementation errors, making sure that the system is installed as per design and is fully functional. Calibration also involves tuning which is mainly focused on the electronic optimisation of the system. These days electronic optimisation is done both during the design stage in Soundvision but also onsite. Generally the trend is that there is more and more electronic optimisation to be done during the design stage. Calibration also includes optimising the systems performance and ergonomics to the end user.

aLive: What are the advantages for a concert or an audiovisual event?
To me the question should be “Could we ever consider not to calibrate the system?”.
Sometimes there are rare cases, when the system works well without calibration. Those rare cases are typically limited to a small scale applications where the system consists of a very small number of components, such as point source stereo system used as a nearfield monitor. Provided the system is installed according to the guidelines and the correct preset is used there is a chance that it will need no further adjustment. We need to remember that for a manufacturer it is impossible to design a system which would be suitable for every single application without calibration. The standard presets provide a very good starting point for a calibration in a typical application but this is not a guarantee that out of the box the system will do exactly what the user wants. The reason is that there is simply too many variables. So it is up to the system designer and system engineer to ensure that the available system’s resources are utilised well according to the end goal.

As a manufacturer we provide all the necessary tools for all the steps of the whole workflow including 3D simulation software Soundvision, Rigging Accessories, Drive System control and measurement Software and no less important the methodology to use all the mentioned tools. We have a comprehensive range of trainings where we address all the required disciplines required when dealing with our systems.
So to summarise, calibration is almost always a requirement if the user wants the system perform according to the set goals.

aLive: What are the problems that the FOH sound engineer will face when a system is not properly calibrated?
As mentioned above in some rare small scale cases (most often by chance) it may happen that the system will work at acceptable quality level as is. However in most cases not calibrating a system means the system may not be optimised for the application or may simply not do it’s job properly.
The first thing that comes to my mind is poor sound quality and unpleasant experience, sometimes to a degree that the content material is unrecognisable, or there may be not enough power. However this is not the worst possible outcome. Uncalibrated system may be more stressed if for example the Full range sources and the Subs are not time aligned meaning the reliability and longevity of the system can be reduced. Even worse, uncalibrated system can also lead to Health and Safety issues if for instance the SPL differences between different parts of the audience are not minimised. This can result in some audience areas exposed to too much SPL which can cause permanent harm to the audience members’ hearing. Professional sound system is a very expensive tool which requires professional approach and experienced personal.

aLive: What is your opinion as a listener/audience member in cases that the system was well calibrated and in cases that the system was not well calibrated? How can this affect the concert experience?
If the sound on the amplified concert or a life event is good it means that all the elements in the sound chain starting from the musicians and finishing with the audience are working well. In that case this is relatively safe to assume that the sound system has most likely been calibrated, at least to some degree as it works well for that position in the audience. If this is not the case it is a huge luck that is works well by chance.

If the end result is not satisfactory it is not so easy to identify what exactly is wrong because there is so many variables and any element in the sound chain can ruin the experience and it can be a combination of factors. So from the audience member point of view, if you are having a good gig remember to be grateful for this experience as it means that many different elements have aligned well for that great experience to happen. Of course this includes calibration of the sound system.
However not well calibrated system can result in inconsistent result and the sound can be compromised if not for all audience members than for some of them. It can go to such an extreme that it will only sound ok at FOH position and unacceptable anywhere else.

Tobi Hoff - FOH with Deep Purple since 2012, Sound System Designer/Engineer, L-Acoustics Application Consultant

aLive: Being the FOH sound engineer of Deep Purple I suppose that there were times when the sound system was properly calibrated and others that were not. How was your job affected on each occasion? 
For me calibration means: correct physical and electrical deployment of a speaker system and a tuning (equing and time alignment) to match this physical deployment to a room or a venue. When we tour with Deep Purple we request a first class speaker system. Usually this is either L-Acoustics or d&b. In both cases there usually is an experienced system tech who takes care of the calibration. This is perfect and makes my job easier. I can actually focus on mixing. 

If the calibration is bad, then the show might be "bad", for sure it will be difficult. It might feel like sitting in a formula one race car, but you only have 3 tires. We might make it to the finish line, but it's gonna be painful. One time I walked into the a venue where the line array was aimed at the ceiling. Obviously the physical deployment was wrong and there was no verification of this aspect by the system tech or local audio crew. Luckily we did have enough time to rearrange the speakers (change angles) before the audience came in.

aLive: What differences have you noticed in the reaction of the audience and in the way they enjoyed the concert in these two occasions? 
I am not sure how much the audience notices it. Hahaha. I have had audience responses in critical /very reverberant venues like: "this venue always sounds terrible, but we like seeing concerts here and you did a good job"

aLive: Do you think that calibration is necessary in every event, whether it is related to live or DJ set and why?
I think calibration is more important if you have a lot of live mics on stage, because tuning (as part of the calibration) can reduce the risk of feedback. Only reproducing prerecorded and premastered content, you can probably get a good result with less well calibrated system.

aLive: Radek, having worked as the Sound System Engineer with the biggest names in the music industry and co-operating with Dave Rat I wanted to ask you what are the advantages of a well-calibrated sound system?
The advantages are indisputable. To time align the sound system, which is placed in different spots for every listener, to have aligned subs to mains and frontfills, to minimise reflections and standing waves in a room, that all makes the sound engineers day easier. And this is my job, to achieve that every listener has the best sound he can get.

aLive: Do you believe that calibration is a necessary procedure for every concert or event that includes music even if music is prerecorded (DJ etc.)?
Absolutely, there is no difference for me, that the show is a live concert, musical, DJ or conference. Every venue is different, everything has to be taken into account, and the goal is the deliver the best sound in every spot in the venue. So yes, it is necessary.

aLive: What differences have you noticed in the reaction of the audience and in the way they enjoy the concert when a system is well calibrated and when it is not?
This is not a simple question. Most of the audience is not trained to hear the difference. They like the show, or not. And there are many factors, that we can count for. Good/ bad band - good/bad sound engineer - good/bad sound design - good/bad mood of the listener. So our job is to prepare well calibrated sound system, so the sound engineer has an easy day working with the sound of the band. If we have great band, great sound engineer, great calibrated system, there should be no reason for the audience, that they would not enjoy the concert, except personal factors. This is so complicated, that that is also a science that deals with this - it is called psychoacoustics.

 
Παραπομπές

(1) (2) McCarthy, B. (2010). Toning Your Sound System [online]. Available from: https://bobmccarthy.com/toning-your-sound-system [accessed 29/12/2021].

(3) Ryan, T.J. (2011) ‘Sound System Engineering & Optimization: The effects of multiple arrivals on the intelligibility of reinforced speech’. McGill University.

(4) Drake, J.R (2012) ‘The importance of sound design and its affect on perception’. State University of New York.

(5) Wang, D., Ziano, I., Hagger, M. S., and Chatzisarantis, N. L. D. (2021) Loudness perceptions influence feelings of interpersonal closeness and protect against detrimental psychological effects of social exclusion. Personality and Social Psychology Bulletin.

(6) (7) (8) Sollier, P., (2005) Listening for Wellness: An Introduction to the Tomatis Method. The Mozart Center Press